ΒΙΑΣΜΟΣ: ΕΝΑΣ ΣΕΞΙΣΤΙΚΟΣ ΦΑΣΙΣΜΟΣ

 

Εισήγηση στη σειρά εκδηλώσεων που διοργάνωσε

η έδρα του Ποινικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Α.Π.Θ.

υπό την εποπτεία του καθηγητή Γιάννη Μανωλεδάκη (τέλη 1982).

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ιανός» (τχ. 4, Ιανουάριος 1983)

και περιλαμβάνεται στο Κλεάνθης Γρίβας: Η Εξουσία της Βίας (Ιανός, 1987)

 

 

Ανεξάρτητα από τη νομική εξειδίκευσή του από την ισχύουσα ποινική νομοθεσία, ο όρος «βιασμός» επιδέχεται ένα γενικό και ειδικό προσδιορισμό. 

 

• Από γενική άποψη, βιασμό συνιστά οποιαδήποτε βίαιη επιβολή της θέλησης ενός ατόμου πάνω σ’ ένα άλλο άτομο, το οποίο την υφίσταται παρά και ενάντια στη βούλησή του.

 

• Από ειδική άποψη, βιασμό συνιστά κάθε βίαιη εγκαθίδρυση μιας σχέσης εξουσίας μεταξύ δύο ατόμων, στην οποία το ένα συμμετέχει με τη θέλησή του και το άλλο παρά τη θέλησή του και η οποία αποσκοπεί στη σεξουαλική ικανοποίηση του ατόμου που την επιβάλλει. 

 

Μ’ άλλα λόγια, ο βιασμός είναι ένα φαινόμενο που αφορά δύο άτομα, χαρακτηρίζεται από τα συνδυασμένα στοιχεία της βίας και της σεξουαλικότητας, εκδηλώνεται σ’ ένα καθορισμένο κοινωνικο-ιστορικό πλαίσιο και, ως τέτοιο, προσδιορίζεται από 4 τουλάχιστον παραμέτρους: 

 

• Μια βιολογική, που καθορίζεται από το γεγονός ότι προφανής (αλλά όχι μοναδικός) σκοπός της πράξης του βιασμού είναι η σεξουαλική ικανοποίηση του βιαστή με τη χρήση βίας.

 

• Μια κοινωνική, που καθορίζεται από το γεγονός ότι προϋπόθεση της είναι η συμμετοχή δύο ατόμων, από τα οποία το ένα παίρνει μέρος με τη θελησή του και το άλλο παρά και ενάντια στη θέλησή του.

 

• Μια πολιτική, που καθορίζεται από το γεγονός ότι με την πράξη του βιασμού επιβάλλεται βίαια η θέληση ενός ατόμου πάνω σ’ ένα άλλο, πράγμα που σημαίνει πως ανάμεσά τους εγκαθιδρύεται μία σχέση εξουσίας, δηλαδή μία σχέση πολιτική.

 

• Μια ψυχολογική, που προκύπτει από τον συνδυασμό των τριών παραπάνω παραμέτρων και καθορίζεται από την ψυχολογική ικανοποίηση που βιώνει ο δράστης με τη βίαιη και ολοκληρωτική επιβολή της θέλησής του πάνω στο θύμα του. 

 

Στο πλαίσιο κάθε ανδροκρατικής κοινωνίας, ο βιασμός είναι μια ακραία εκδήλωσή της σεξουαλικής κυριαρχίας του άνδρα και ορίζεται με ανδροκρατικούς όρους.  

 

Αυτό σημαίνει ότι η ποινική νομοθεσία σχετικά με το βιασμό, εκφράζοντας τη βούληση του κυρίαρχου στοιχείου, αποσκοπεί κατά πρώτο λόγο στην προστασία των συμφερόντων του συλλογικού εξουσιαστή και μόνο κατά δεύτερο λόγο στην υπεράσπιση του θύματος της δραστηριότητας που ποινικοποιεί. 

 

Ο βιασμός εγκαθιστά μια ορισμένη σχέση ανάμεσα σε δύο άτομα, πράγμα που καθορίζει τον χαρακτήρα του ως κοινωνικού συμβάντος.  

 

• Το είδος της σχέσης αυτής που εκφράζεται με τι δίπολο «απόλυτη εξουσία - απόλυτη υποταγή», προσδιορίζει τον χαρακτήρα του ως πολιτικού συμβάντος.  

 

• Το στοιχείο που συνδέει αυτές τις δύο όψεις του φαινομένου βιασμός, είναι η σεξουαλικότητα (σεξουαλική επιβεβαίωση του ενός μέλους της σχέσης και σεξουαλική υποβάθμιση ή εκμηδένιση του άλλου). 

 

Και στα τρία αυτά επίπεδα (κοινωνικό, πολιτικό και σεξουαλικό) τα άτομα που συμμετέχουν σ’ αυτή τη σχέση, λειτουργούν μ’ ένα διπλό τρόπο: Ως αυθύπαρκτες οντότητες και ως μέλη μιας ευρύτερης ομάδας. Δηλαδή, ως άτομα και ως σύμβολα ταυτόχρονα. 

 

Μ’ άλλα λόγια, ο βιασμός αποτελεί ένα έγκλημα σεξιστικό και κοινωνικό, ταυτόχρονα. Πρόκειται δηλαδή για μια ακραία αλλά τυπική εκδήλωση του φυλετικού φασισμού που χαρακτηρίζει (με λανθάνοντα ή ανοικτό τρόπο) τις σχέσεις των δύο φύλων σε όλα τα επίπεδα της προσωπικής ή της κοινωνικής δραστηριότητας.

 

ΑΙΤΙΑ 

 

Ο βιασμός όπως και κάθε φαινόμενο που άπτεται της σχέσης των δύο φύλων, έχει και κοινωνικά και βιολογικά αίτια. 

 

• Τα κοινωνικά αίτια της ανδρικής κυριαρχίας σε κάθε ανδροκρατική κοινωνία διερευνώνται στο χώρο της κοινωνικής ανισοτιμίας των δύο φύλων. Με την ίδια λογική,

 

• Τα βιολογικά αίτια της ανδρικής κυριαρχίας θα πρέπει να διερευνηθούν στο χώρο της υφιστάμενης μυϊκής ανισοτιμίας ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα. 

 

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ 

 

Από την πράξη του βιασμού, αποκομίζει ο δράστης κάποιο είδος ψυχολογικής ικανοποίησης, δεδομένου ότι μέσω αυτού επιβεβαιώνει:  

 

• Τον υπολειπόμενο ανδρισμό του σε σεξουαλικό επίπεδο.

 

• Τη δυνατότητά του για κυριαρχία και έλεγχο.

 

• Τη δυνατότητά του να χειριστεί μια γυναίκα κατά βούληση (πράγμα που υποβαθμίζει το άγχος για τη δική σεξουαλική του ανεπάρκεια και κοινωνική του κατάσταση). 

 

Στο εύλογο ερώτημα «Τότε γιατί δεν είναι όλοι οι άνδρες βιαστές;», θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι: 

 

• Από γενική άποψη, βιαστές είναι όλοι οι άνδρες στο βαθμό που με τις στάσεις τους αναπαράγουν το ανδροκρατικό μοντέλο, σε επίπεδο ατομικής ύπαρξης, διαπροσωπικών σχέσεων και πολιτικο-κοινωνικών επιλογών.

 

• Από ειδική άποψη, βιαστές γίνονται εκείνοι οι «άνδρες» που έχουν υποστεί τη μεγαλύτερη (ατομικά δυνατή) κοινωνική και σεξουαλική καταπίεση, όταν η αντίδρασή τους σ’ αυτή και στο άγχος σεξουαλικής ανεπάρκειας (που πηγάζει από τούτη την καταστολή) ξεπερνάει τις υπάρχουσες αναστολές που συνδέονται με το φόβο της τιμωρίας ή με την ηθική. 

 

ΤΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΟΥ ΒΙΑΣΤΗ 

 

Με βάση τα παραπάνω, θα μπορούσε να σκιαγραφηθεί το ψυχολογικό (κι όχι ψυχιατρικού) πορτραίτο του βιαστή ως εξής:  

Ο βιαστής είναι ένα άτομο κοινωνικά και σεξουαλικά καταπιεσμένο που δίνει διέξοδο στην καταπίεσή του, αναπτύσσοντας το ιδιαίτερο εκείνο στοιχείο της καταστρεπτικής επιθετικότητας που χαρακτηρίζεται ως «σαδισμός». 

 

• Ανασφαλές, αβέβαιο, δειλό και δουλικό.

 

• Λατρεύει μόνο τη δύναμη που του επιτρέπει να εξουσιάζει απόλυτα ένα άλλο άτομο και υποτάσσεται αδιαμαρτύρητα σε όποια εξουσία.

 

• Ερεθίζεται μόνο από αβοήθητα άτομα και είναι πλήρως αντιφατικό: Διακατέχεται από σεξουαλικές επιθυμίες και ντρέπεται γι’ αυτές.

 

• Ποθεί τη γυναίκα και αντιμετωπίζει υποτιμητικά τις γυναίκες.

 

• Περηφανεύεται για τη σεξουαλική του επάρκεια και βασανίζεται από το φόβο της σεξουαλικής του ανεπάρκειας.

 

• Βιάζει μία γυναίκα (ένα παιδί, ένα ομοφυλόφιλο... πάντα κάποιον αβοήθητο) και αποκτάει "ταυτότητα". Ταυτότητα ατομική και φυλετική: Είναι ο «εαυτός» του και είναι «άντρας». 

 

ΣΤΟ ΠΛΕΥΡΟ ΤΟΥ ΘΥΜΑΤΟΣ 

 

Στο φως αυτής της προβληματικής, ο βιασμός ήταν, είναι και θα είναι μια ακραία εκδήλωση του διάχυτου σεξιστικού φασισμού που ενυπάρχει σε κάθε ανδροκρατική κοινωνία. 

 

Συνεπώς, μόνη ηθικά δικαιωμένη στάση είναι αυτή που μας θέτει στο πλευρό του θύματος, το οποίο αφανίζεται ψυχολογικά, σωματικά και κοινωνικά από την εμπειρία του σωματικού πόνου, της κουρελιασμένης αξιοπρέπειας και της κατακερματισμένης ταυτότητάς του, κάτω από τη διαλυτική δύναμη που του ασκεί ο δειλός, ανεπαρκής και ανασφαλής βιαστής του.