«Εδώ Πολυτεχνείο»

Η ΜΕΤΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΕ ΜΥΘΟ

(1980)

Κλεάνθης Γρίβας

 

Δημοσιεύτηκε στην «Καθημερινή» (16-11-1980). Επαναδημοσιεύτηκε στις εφημερίδες «Καθημερινή» (16-11-1995), «Ελευθεροτυπία» (17-11-1995), «Ελευθεροτυπία» (17-11-1997) και στο περιοδικό «Πλατεία» (17-11-2004).

 

 

Μέσω μιας κατάλληλης μεθόδευσης και της συνακόλουθης μετάπλασης της Ιστορίας σε Μύθο, η Αυτοκρατορία πέτυχε να μετουσιώσει ένα ιστορικό συμβάν που στρεφόταν ευθέως εναντίον της σε ουσιαστικό αντιστήριγμα της κυριαρχίας της στην ελληνική πολιτική σκηνή, ανανεώνοντας ένα απελπιστικά φθαρμένο διαχειριστικό πολιτικό προσωπικό με νέους υπαλλήλους.

Συνεπώς, δεν ξέρω εάν έχει νόημα σήμερα να επιδιώκουμε να αφουγκραστούμε τη φωνή των πραγματικών δημιουργών του Πολυτεχνείου και να διαπιστώσουμε για μια ακόμη φορά ότι «γίνεται καπηλεία στα γεγονότα και το νόημά τους διαστρεβλώνεται».

 

 

Όλες οι αυθεντικές κοινωνικές επαναστάσεις εμφανίζουν μερικά κοινά χαρακτηριστικά: Έχουν στοιχειακό χαρακτήρα, είναι απρόβλεπτες και ξεσπούν ξαφνικά σαν αυθόρμητα μαζικά κινήματα, ύστερα από μια μικρή ή μεγάλη περίοδο συγκεχυμένου αναβρασμού. Και όλες, στην πορεία της εξέλιξής τους, εφευρίσκουν τις δικές τους πρωτότυπες μορφές αυτοδιεύθυνσης:

Λαϊκές Επιτροπές (Παρίσι, 1793). Κομμούνα (Παρίσι, 1871). Σοβιέτ (Ρωσία 1905 και Φεβρουάριος 1917). Εργατικά Συμβούλια (Ισπανία 1936). Εργατικές Επιτροπές (Ανατολική Γερμανία, 1953). Εργατικά Συμβούλια (Ουγγαρία 1956). Διαρκείς Συνελεύσεις και Επιτροπές Δράσης (Παρίσι, 1968).

 

Στη στρατοκρατούμενη Ελλάδα, ύστερα από μια σύντομη περίοδο αναβρασμού (Ιανουάριος-Νοέμβριος 1973), όλα τα ρυάκια που συγκροτούσαν το υπόγειο ρεύμα της εναντίωσης στο δικτατορικό καθεστώς (οι «νέοι που τους έλεγαν αλήτες») συνέκλιναν στο Πολυτεχνείο και, μέσα σε τρία 24ώρα συμπύκνωσαν την ιστορία του δημοκρατικού κινήματος κατά τον τελευταίο αιώνα. Η αυθόρμητη δράση των εξεγερμένων κονιορτοποίησε όλες της ψευτοθεωρητικές «αναλύσεις» των γραφειοκρατών που («κομματικώ δικαίω») κατέχουν το μονοπώλιο της γνώσης των «αντικειμενικών νόμων» της ιστορίας και, ως εκ τούτου, και το «δικαίωμα» να διαχειρίζονται την εξουσία προς ίδιον όφελος

 

Οι εξεγερμένοι ανακάλυψαν τον εαυτό τους και τις δυνατότητές τους εφευρίσκοντας και λειτουργώντας ένα αποτελεσματικό σύστημα άμεσης δημοκρατίας, αυτο-οργάνωσης και αυτο-διεύθυνσης, που τίναξε στον αέρα την πάγια γραφειοκρατική διάσταση ανάμεσα στην «καθοδηγούσα» και την «πραγματοποιούσα» δύναμη της ανατροπής.

 

Στο Πολυτεχνείο, για πρώτη φορά στην ιστορία των μαζικών κινημάτων της σύγχρονης Ελλάδας, η εξουσία της απόφασης βρισκόταν διαρκώς στα χέρια εκείνων που αναλάμβαναν το ρίσκο της εφαρμογής της: Μέσα από τις Διαρκείς Συνελεύσεις και την εκλογή Επιτροπών με 24ωρη θητεία, διασφαλιζόταν συνεχώς η πλήρης αντιστοιχία ανάμεσα στη σύνθεση των Επιτροπών και τη σύνθεση της βάσης των εξεγερμένων. Η άμεση δημοκρατία στην πράξη.

 

Καμιά πολιτική, κομματική ή αντιστασιακή «πρωτοπορία» δεν ήταν προετοιμασμένη για τέτοιες εξελίξεις. Η γραφειοκρατική «σκέψη» και η δημιουργική φαντασία είναι έννοιες που αποκλείονται αμοιβαία. Και στο Πολυτεχνείο, ήταν η φαντασία που κατέλαβε, κατείχε και ασκούσε την εξουσία, υπερφαλαγγίζοντας όλους τους αυτοδιορισμένους γραφειοκράτες «καθοδηγητές» και τη βραδύνοιά τους.

 

Στο Πολυτεχνείο, οι εξεγερμένοι απέδειξαν στην πράξη ότι μπορούσαν να αυτο-οργανωθούν, να υπάρξουν και να αντισταθούν μέσα από τη λειτουργία των θεσμών που οι ίδιοι εφεύρισκαν εν θερμώ, χωρίς τους επαγγελματίες «καθοδηγητές» και εναντίον τους. Δηλαδή, απέδειξαν ότι μπορούσαν να κάνουν και να ζουν την Ιστορία οι ίδιοι και όχι να τη γράφουν για λογαριασμό άλλων. Κι αυτή η αυθεντική ιστορική Πράξη δημιουργούσε φόβο και ταραχή στα επιτελεία του δικτατορικού καθεστώτος αλλά και των κομμάτων και των γραφειοκρατών (που «για χάρη της επανάστασης» έχουν αντικαταστήσει το οδόφραγμα μ’ ένα... γραφείο).

 

Το Μεγάλο Φονικό

 

Παρασκευή 17 Νοεμβρίου 1973. Στο Πολυτεχνείο, που είχε μεταβληθεί σε εργαστήρι της Ιστορίας, ξαναζούν (τηρουμένων των αναλογιών) όλες οι κοινωνικές επαναστάσεις από το 1793 μέχρι το 1968: Μια περίοδος συγκεχυμένου αναβρασμού. Το αυθόρμητο μαζικό κίνημα. Η αυτοδιεύθυνση.

 

● Οι χρυσοστολισμένοι παλιάτσοι που υποδύονταν τους στρατιωτικούς «ηγήτορες» βασανιζόταν από το κρίσιμο ερώτημα: «που θα στραφούν τα όπλα εάν επιχειρηθεί μαζικό αιματοκύλισμα;».

● Οι κομματικές γραφειοκρατίες ταλαντεύονταν: να συμπαρασταθούν σ’ ένα κίνημα που στρέφεται αμέσως κατά της δικτατορίας και εμμέσως εναντίον τους; Το πρόβλημά τους ήταν καθαρά επιβιωτικό.

 

Mόνο δύο στοιχεία κρατούσαν σταθερά τις θέσεις τους:

● Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι και εκείνοι που τους συμπαραστέκονταν. Και

● Oι ανεγκέφαλοι επαγγελματίες φονιάδες, ένστολοι και μη, τα ανθρωποειδή της ΚΥΠ, του Β’ Γραφείου, της ΕΣΑ και της «Εθνικής» Ασφάλειας, συνεπικουρούμενοι από την οπλοφορούσα παρακρατική αλητεία που είθισται να διεκπεραιώνει όλες τις βρώμικες δουλειές της εξουσίας.

 

Μέχρι τη στιγμή που η στρατιωτική δικτατορία διέταξε την άλωσή του, τίποτε δεν είχε κριθεί. Κανένας συσχετισμός δυνάμεων δεν είχε παγιωθεί. Όλα ήταν ρευστά, σε μια κατάσταση διαρκούς δυναμικής ισορροπίας που καθιστούσε κάθε εξέλιξη πιθανή. Μετά τη διαταγή της αιματηρής καταστολής, όλα κρίθηκαν από τη δεδομένη αποφασιστικότητα των εξεγερμένων και τη στάση της κοινωνίας και του στρατού που αντέδρασαν με βάση τα φοβικά αντανακλαστικά που τους καλλιεργεί η εξουσία.

 

Όλα παίζονταν και κερδίζονταν ή χάνονταν στο νεκρό δευτερόλεπτο που βάραινε σαν αιώνας ανάμεσα στη διατύπωση και την εφαρμογή της διαταγής: Πώς θα αντιδράσει ο στρατός, πού θα στραφούν τα όπλα, τί θα κάνει η κοινωνία;

 

Σ’ αυτό το κρίσιμο δευτερόλεπτο κρίθηκαν τα πάντα. Το μεγάλο φονικό συντελέστηκε. Οι επαγγελματίες φονιάδες έκαναν το καθήκον τους. Ο ραδιοφωνικός σταθμός των «ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων» βουβάθηκε. Το Πολυτεχνείο μεταβλήθηκε σε μια χαίνουσα πληγή στο σώμα ενός ολόκληρου λαού. Μπετόβεν, τρίτη συμφωνία, μέρος δεύτερο, «Πένθιμο Εμβατήριο».

 

Οι ύαινες

 

Μετά το Μεγάλο Φονικό, βγήκαν οι Νεκροθάφτες και οι Τυμβωρύχοι για να αποτελειώσουν το έργο των φονιάδων: Οι γραφειοκρατίες που βρίσκονταν εντεύθεν και εκείθεν της εξουσίας εκστράτευσαν για να βιάσουν την ιστορία, να την κατακρεουργήσουν και να την μεταπλάσουν σε Μύθο.

● Οι εν εξουσία διαχειριστές περιμάζεψαν αίμα, πτώματα, ερείπια, διαψευσμένες ελπίδες και όνειρα, τα ανέμειξαν με τη χολή που ξερνάει η «ύπαρξή» τους και κατασκεύασαν ένα αποτρόπαιο χαρμάνι για να στηρίξουν την παραπαίουσα εξουσία τους. Ήταν οι αιμάσουσες μετοχές τους στο χρηματιστήριο του Τώρα.

● Οι εν αναμονή της εξουσίας ομότεχνοί τους περιμάζεψαν τα γεγονότα, τα «καθάρισαν» από κάθε επικίνδυνο φορτίο, τα ξανάπλασαν κατά το δοκούν, μετέτρεψαν την Ιστορία σε Μύθο και παρήγαγαν ένα αηδιαστικό γραφειοκρατικό αμάλγαμα για να στηρίξουν την εξουσία τους αύριο. Ήταν οι μετοχές τους στο χρηματιστήριο της Μεταπολίτευσης.

 

Η Μεγάλη Καπηλεία

 

Σε συνέντευξη τύπου, το μεσημέρι της 16ης/11/1973, 27 από τα 28 μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής του Πολυτεχνείου και ο υπεύθυνος του ραδιοφωνικού του σταθμού, που έκαναν και έζησαν την Ιστορία, δήλωσαν κατηγορηματικά και απερίφραστα:

«Τα γεγονότα ξεκίνησαν αυθόρμητα... Οι φοιτητές δεν βολεύονται. Βούλονται... Αίτημά μας είναι η αποκατάσταση της δημοκρατίας και η κατοχύρωση της εθνικής ανεξαρτησίας... Το κίνημά μας δεν είναι κομματικό. Είναι πολιτικό, αλλά ακομμάτιστο. Ανάμεσά μας υπάρχουν πολλές τάσεις, αλλά καμιά απ’ αυτές δεν ταυτίζεται με κανένα κόμμα».

Και οι τοίχοι του ιδρύματος τους συμπλήρωναν: «Ελευθερία ή θάνατος», «Κάτω η Χούντα», «Γενική Απεργία».

 

Αλλά περί άλλων βούλονται οι ηγεσίες των αυτοδιορισμένων «πρωτοποριών» που ετοιμάζονταν να βολευτούν με το «δημοκρατικό άνοιγμα» της δικτατορίας που «θα» πραγματοποιούσαν οι πραξικοπηματίες. Γιατί το Πολυτεχνείο ήταν μια επικίνδυνη ιστορική παρακαταθήκη και έπρεπε να αποδυναμωθεί με το έντεχνο στένεμα του περιεχομένου και το μεθοδικό υποβιβασμό της σημασίας του.

 

● Για τον ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ (ΠΑΚ), που «βίωσε» την ιστορία εξ’ ακουσμάτων:

«Η εξέγερση δεν ήταν αυθόρμητη, ούτε άσχετη από τις αντιστασιακές οργανώσεις, γιατί η αναλογία ανάμεσα στους οργανωμένους και τους ανοργάνωτους διαδηλωτές στις 16-11-1973 ήταν 1 προς 500» [μ’ άλλα λόγια, 2 στους 1000 ή 100 στους 50.000 ή 200 στους 100.000 - υψηλό δείγμα γραφειοκρατικής λογιστικής]. Και βεβαίως «ο αγώνας του Νοέμβρη δεν αποβλέπει στην αποκατάσταση της δημοκρατίας, δεν είναι αντιχουντικός. Είναι αγώνας λαϊκός, εθνικο-απελευθερωτικός».

 

● Για το ΚΚΕ [Εξωτερικού, τότε] , η αυθόρμητη εξέγερση του Πολυτεχνείου είναι συνέπεια της «δράσης των προβοκατόρων» και συνεπώς:

«Πρέπει να καταπολεμηθεί κάθε αυθορμητισμός ή κατευθυνόμενη από τη χούντα τάση για άμεση αποχή από τα μαθήματα» και «να αρθεί ο στρατιωτικός νόμος και η λογοκρισία, να καταργηθούν τα στρατοδικεία και να ικανοποιηθούν τα αιτήματα των φοιτητών και των εργαζομένων».

 

● Για το ΚΚΕ [Εσωτερικού, τότε], «η εξέλιξη στον τόπο μας έχει περιέλθει σε λεπτό σημείο»:

«Ενώ το δημοκρατικό κίνημα αξιώνει την είσοδο στη δημοκρατική ομαλότητα, σκοτεινές δυνάμεις εργάζονται για να φράξουν το δρόμο προς την κατεύθυνση αυτή και οργανώνουν προκλήσεις για να δικαιολογήσουν την επιβολή στρατοκρατικών μέτρων... οι φοιτητές ζήτησαν δημοκρατικές λύσεις στα σπουδαστικά τους αιτήματα και είναι επιτακτική ανάγκη να ικανοποιηθούν τα φοιτητικά αιτήματα» (κατά τις πρωτοφανείς δηλώσεις του γραμματέα του ΚΚΕ-Εσωτ. Μπάμπη Δρακόπουλου στις 16/11/1973, που γίνονται όχι σε εποχή άμυνας της αστικής δημοκρατίας αλλά στη φάση της αναδίπλωσης μιας στρατιωτικής δικτατορίας που έχει ήδη ζωή έξι ετών).

 

● Για τους ΑΣΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ (αρκετοί απ’ τους οποίους κράτησαν μια αξιοπρεπή στάση κατά τα γεγονότα) το Πολυτεχνείο ήταν «μια ηρωική εξέγερση χιλιάδων νέων με υψηλό εθνικό και δημοκρατικό φρόνημα».

 

Το Χρηματιστήριο της Αντίστασης

 

Μετά την ανατροπή της δικτατορίας, οι συνθήκες άλλαξαν ριζικά. Η ασφάλεια που πρόσφερε η συμμετοχή στη νομή της εξουσίας, η εξ’ αυτής δυνατότητα για συμβολή στην παραγωγή της κυρίαρχης πολιτικής μυθολογίας, τα ενοχικά σύνδρομα που διακατέχουν τα συντεταγμένα αλαλάζοντα στίφη των Οπαδών και η λειτουργία των θεσμών της αστικής δημοκρατίας, επέτρεψαν να στηθεί η διαστρεβλωτική επιχείρηση της Μεγάλης Καπηλείας.

 

Η ιστορική στιγμή μεταμορφώθηκε σε αβανταδόρικο πολιτικό-κοσμικό θέαμα και εμπόρευμα που «ανανεώνεται» διαρκώς και προσφέρεται σε κάθε επέτειο όλο και πιο φανταχτερό στο περιτύλιγμα και όλο και πιο φτωχό στο περιεχόμενό του. Το Πολυτεχνείο έγινε κοσμική γιορτή, συλλογές φωτογραφιών, βιβλία, φυλλάδια, κασέτες, πόστερ, μπρελόκ, μπλουζάκια, τσίκνες από σάντουιτς με λουκάνικο, κι ότι άλλο μπορεί να βάλει ο νους του ανθρώπου. Καθένας το πουλάει και τ’ αγοράζει κατά το δοκούν.

 

Πολλοί από τους πραγματικούς ή καθ’ υπόθεση συμμέτοχους στην ιστορική δημιουργία βιάζονται να εξαργυρώσουν τις μετοχές της συμμετοχής τους, πριν πέσει η τιμή τους στο Χρηματιστήριο της Αντίστασης, πλαισιωμένοι από εκείνους που, ξαναπαίρνοντας το σχήμα και τη συμπεριφορά της ανθρωπόμαζας, επευφημούν τους οργανωτές της εμπορευματοποίησης της ιστορικής στιγμής, χειροκροτούν τις κακοστημένες παραστάσεις τους, καταναλώνουν φετίχ-εμπορεύματά τους και δεν τρελαίνονται.

 

«Εκείνος που δεν ξέρει και δεν μιλάει, είναι απλώς αδαής. Εκείνος που ξέρει και σωπαίνει είναι εγκληματίας», έλεγε ο Μπέρτολτ Μπρεχτ. Και τι είναι άραγε εκείνος που απατάται, συναινώντας στην απάτη;

 

Και οι Άλλοι, οι πραγματικοί μπροστάρηδες της Ανάτασης, αναγκάζονται να ξαναζούν κάθε χρόνο το θάνατό τους παρακολουθώντας από μακριά την εξουσιαστική τελετή της «εν εορτή» κηδείας τους. Ας αφουγκραστούμε την κραυγή της οργής και της διαμαρτυρίας τους: "Γίνεται καπηλεία στα γεγονότα και το νόημά τους διαστρεβλώνεται".

 

«Εξόριστε ποιητή στον αιώνα σου λέγε τι βλέπεις; Βλέπω τη διαρκή επανάσταση φυτών και λουλουδιών» σε μια φρενιτιώδη Ιεροτελεστία της Άνοιξης γύρω από ένα κομμάτι ζωής που αρνιέται να μεταμορφωθεί σε εμπόρευμα.

 

Κλεάνθης Γρίβας