ΤΟ ΙΑΤΡΟ-ΦΑΡΜΑΚΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ

ΕΙΝΑΙ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΠΕΙΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

Το Ιατρο-Φαρμακοβιομηχανικό Σύμπλεγμα πουλάει καλά τον φόβο,

μεταμορφώνοντας συνήθη προβλήματα της ζωής σε αρρώστιες και προκαλώντας αρρώστιες μέσω της αντιμετώπισής τους

 

Alan Cassels και Ray Moynihan

Le Monde diplomatique, 16-05-2006

 

Οι φαρμακευτικές εταιρείες έχουν συνειδητοποιήσει ότι η αγορά των προϊόντων τους περιορίζεται εξ’ αντικειμένου από τον πεπερασμένο αριθμό των ασθενών. Έτσι, για να επεκτείνουν τις αγορές τους, στρέφονται στους υγιείς, χρησιμοποιώντας προπαγανδιστικές τεχνικές που προκαλούν φόβο.

Πριν από τριάντα χρόνια [1976] ο Henry Gadsden, επικεφαλής της Merck, μιας από τις πιο γνωστές εταιρείες φαρμακευτικών εταιρειών στον κόσμο, έκανε ορισμένες υπερβολικά ειλικρινείς παρατηρήσεις. Ο διευθύνων σύμβουλος της Merck,  Henry Gadsden, που την εποχή εκείνη ήταν κοντά στη συνταξιοδότησή του, έκφρασε στο περιοδικό Fortune την ανησυχία του ότι: 

«οι δυνητικές αγορές της Merck περιορίζονταν μόνο σε άρρωστους ανθρώπους… προτιμώ η Merck να μοιάζει περισσότερο με τον κατασκευαστή τσίχλας Wrigley, γιατί τότε θα είναι σε θέση να πουλάει σε όλους… Από καιρό, το όνειρό μου ήταν να κάνω φάρμακα για υγιείς ανθρώπους».

Σήμερα, το όνειρό του έχει γίνει πραγματικότητά. 

- Οι στρατηγικές μάρκετινγκ των μεγαλύτερων εταιρειών φαρμάκων στον κόσμο στοχεύουν πλέον επιθετικά στους υγιείς. 

- Τα συνήθη σκαμπανεβάσματα της καθημερινής ζωής έχουν ταξινομηθεί ως ψυχικές διαταραχές. 

- Οι κοινές δυσφορίες μεταμορφώνονται σε δυνητικά επικίνδυνες και τρομοκρατικές καταστάσεις και όλο και περισσότεροι άνθρωποι μετατρέπονται σε ασθενείς. 

Η φαρμακοβιομηχανία των εκατοντάδων δισεκατομμυρίων [σήμερα, τρισεκατομμυρίων] δολαρίων αλλάζει αυτό που σημαίνει να είσαι άνθρωπος, με προπαγανδιστικές εκστρατείες προώθησης οι οποίες εκμεταλλεύονται τους βαθύτερους φόβους μας για το θάνατο, τη φθορά και τις ασθένειες. Δικαίως, να ανταμειφθούν για την εξοικονόμηση ζωής και τη μείωση των δεινών, οι παγκόσμιοι γίγαντες των φαρμάκων που δεν είναι πλέον ικανοποιημένοι με την πώληση φαρμάκων μόνο στους άρρωστους. Η Wall Street γνωρίζει καλά ότι τα κέρδη είναι τεράστια όταν πείθουμε υγιείς ανθρώπους ότι είναι άρρωστοι. 

Σε μια εποχή που πολλοί από εμάς ζουν μακρύτερες και υγιέστερες ζωές από τους προγόνους μας, η διαφήμιση κορεσμού και οι εκκεντρικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης, μετατρέπουν τους ανθρώπους σε ανησυχούντες ασθενείς. 

- Τα ήπια προβλήματα περιγράφονται ως σοβαρές ασθένειες.

- Η φυσική συστολή ανάγεται σε σύμπτωμα της «αγχώδους κοινωνικής διαταραχής» και

- Η προ-εμμηνορροϊκή έντασημετατρέπεται σε ψυχική ασθένεια, την «προ-εμμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή».(!) 

- Το να κινδυνεύει απλώς κάποιος από μια ασθένεια, έχει γίνει μια ασθένεια από μόνη της. 

Το επίκεντρο αυτής της αγοράς (και του μάρκετινγκ του φόβου) είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες φιλοξενούν πολλές από τις μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρείες στον κόσμο. Οι ΗΠΑ έχουν λιγότερο από το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού, αλλά αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 50% της παγκόσμιας αγοράς συνταγογραφούμενων φαρμάκων. Οι δαπάνες φαρμακευτικών προϊόντων στις ΗΠΑ συνεχίζουν να αυξάνονται ταχύτερα από οπουδήποτε αλλού, έχοντας αυξηθεί κατά σχεδόν 100% μέσα σε μόλις 6 χρόνια, εξαιτίας όχι τόσο λόγω της απότομης αύξησης της τιμής των φαρμάκων, αλλά επειδή οι γιατροί συνταγογραφούν όλο και περισσότερα από αυτά. 

Ο Vince Parry είναι η αιχμή του παγκόσμιου μάρκετινγκ. Ειδικός στη διαφήμιση, διατηρεί γραφείο στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης, και ειδικεύεται στην πιο εξελιγμένη μορφή πωλήσεων φαρμάκων: συνεργάζεται με εταιρείες φαρμάκων για τη δημιουργία νέων ασθενειών. 

 Σε μια εκπληκτική δημοσίευση με τίτλο «The Art of Branding Condition», αποκάλυψε τους τρόπους με τους οποίους οι εταιρείες συμμετέχουν στη διαδικασία της δημιουργίας ιατρικών «ασθενειών». (1). Μερικές φορές, σε μια λίγο γνωστή κατάσταση δίνεται νέα προσοχή, μερικές φορές μια παλιά ασθένεια επαναπροσδιορίζεται και μετονομάζεται, και μερικές φορές δημιουργείται μια εντελώς νέα δυσλειτουργία. Στα αγαπημένα θέματα του Parry περιλαμβάνονται η στυτική δυσλειτουργία, η διαταραχή έλλειψης προσοχής ενηλίκων και η προ-εμμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή (που, όπως υποστηρίζουν πολλοί ερευνητές, δεν υπάρχει). 

Η ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΟΡΙΣΜΟΥ [ΤΗΣ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ] 

Με τη σπάνια προτίμησή του, ο Parry εξηγεί πώς οι φαρμακευτικές εταιρείες αναλαμβάνουν το προβάδισμα, όχι μόνο για την επωνυμία τέτοιων υπερβολικών φαρμάκων όπως το Prozac και το Viagra, αλλά και για να χαρακτηρίσουν τις ίδιες τις συνθήκες που δημιουργούν τις αγορές αυτών των φαρμάκων. 

Κάτω από την ηγεσία των εμπόρων των φαρμάκων, οι ειδικοί της Madison Avenue, όπως ο Parry, συνεργάζονται με ιατρικούς εμπειρογνώμονες για να «δημιουργήσουν νέες ιδέες για ασθένειες και καταστάσεις». Όπως λέει ο Parry, στόχος του είναι να δώσει στους πελάτες των φαρμακευτικών εταιρειών σε όλο τον κόσμο «ένα νέο τρόπο σκέψης για τα πράγματα». Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένας άμεσος σύνδεσμος μεταξύ της [νέας] «κατάστασης» και του φαρμάκου της εταιρείας, ώστε να μεγιστοποιηθούν οι πωλήσεις της. 

 Η ιδέα ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες συμβάλλουν στη δημιουργία ασθενειών μπορεί να ακούγεται περίεργη για τους υπόλοιπους, αλλά είναι γνωστή στους εμπλεκόμενους της βιομηχανίας. 

Μια πρόσφατη έκθεση Reuters Business Insights που σχεδιάστηκε για στελέχη των εταιρειών φαρμάκων υποστήριξε ότι η ικανότητα να δημιουργούνται νέες αγορές ασθενειών φέρνει δισεκατομμύρια σε αυξανόμενες πωλήσεις φαρμάκων. Όπως δηλώνεται στην Έκθεση: 

«Μία από τις κύριες στρατηγικές πώλησης, φαρμάκων είναι να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται τις κοινές ασθένειες και να μετατρέψουν τις φυσικές διαδικασίες σε ιατρικές. Οι άνθρωποι πρέπει να είναι πεπεισμένοι ότι τα προβλήματα που μπορεί να είχαν δεχτεί στο παρελθόν ως απλώς μια ταλαιπωρία, χρειάζονται τώρα ιατρική παρέμβαση». 

Πανηγυρίζοντας για την ανάπτυξη κερδοφόρων νέων αγορών ασθενειών, η έκθεση ήταν αισιόδοξη για το οικονομικό μέλλον της φαρμακευτικής βιομηχανίας: «Τα επόμενα χρόνια θα φέρουν μεγαλύτερες εταιρικές χορηγίες για τη δημιουργία ασθενειών». 

Με πολλές ιατρικές καταστάσεις, υπάρχει αβεβαιότητα σχετικά με το πού να τραβήξετε τη γραμμή που χωρίζει τον υγιή από τους άρρωστους. Τα όρια που χωρίζουν το κανονικό και το ανώμαλο είναι συχνά πολύ ελαστικά, μπορεί να διαφέρουν δραματικά από χώρα σε χώρα και μπορούν να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου. Είναι σαφές ότι όσο ευρύτερα είναι τα όρια που ορίζουν μια ασθένεια, τόσο ευρύτερο είναι το σύνολο των πιθανών ασθενών και επομένως τόσο μεγαλύτερες αγορές για όσους κατασκευάζουν φάρμακα. Οι εμπειρογνώμονες που σχεδιάζουν αυτές τις γραμμές σήμερα το κάνουν συχνά κρατώντας στα χέρια τους «στυλό» το φαρμακευτικών εταιρειών και διευρύνουν συνεχώς τα όρια κάθε φορά που συναντώνται. 

Για παράδειγμα, ισχυρίζονται ότι στις ΗΠΑ,  το 90% των ηλικιωμένων έχουν μια κατάσταση που ονομάζεται «υψηλή αρτηριακή πίεση», ότι το 50% των γυναικών έχουν «σεξουαλική δυσλειτουργία» που ονομάζεται FSD και ότι περίπου 40 εκατομμύρια Αμερικανοί πολίτες πρέπει να παίρνουν φάρμακα για να μειώσουν τη χοληστερόλη τους. 

Με τη βοήθεια των επικεφαλής των [διαπλεκόμενων] Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, οι καταστάσεις αυτές περιγράφονται συνήθως ως «διαδεδομένες», «σοβαρές» και, πάντοτε, «αντιμετωπίσιμες με φάρμακα». 

Οι εναλλακτικοί τρόποι κατανόησης ή αντιμετώπισης προβλημάτων υγείας και οι λογικότερες εκτιμήσεις των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν τέτοια προβλήματα, κατά κανόνα αγνοούνται λόγω της πολιτικής των «εξαγορών συνειδήσεων» που εφαρμόζουν οι φαρμακευτικές εταιρείες. Η πληρωμή των χρημάτων δεν αγοράζει κατ' ανάγκην επιρροή, αλλά πολλοί πιστεύουν ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες και οι γιατροί έχουν αναπτύξει πολύ στενές σχέσεις. Ενώ η ασθένεια ορίζεται με όλο και πιο ευρύ τρόπο, οι αιτίες αυτών των υποτιθέμενων «ασθενειών» ορίζονται όσο το δυνατόν πιο στενά. 

Στον κόσμο της εμπορίας φαρμάκων:

- Ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας, όπως οι καρδιακές παθήσεις, υποβαθμίζεται σε μια στενή εστίαση στα επίπεδα χοληστερόλης ή την αρτηριακή πίεση. 

- Το ζήτημα της πρόληψης των καταγμάτων των οστών μεταξύ των ηλικιωμένων μετατρέπεται σε εμμονή εστιασμένη στις στατιστικές πυκνότητας των οστών των υγιών μεσηλίκων γυναικών. 

- Η προσωπική δυσφορία αποδίδεται κυρίως σε μια χημική ανισορροπία της σεροτονίνης στον εγκέφαλο (μια εξήγηση υπερβολικά στενή αλλά και ξεπερασμένη). 

Αυτή η μείωση του ενδιαφέροντος καθιστά όλο και πιο δύσκολο να δούμε τη μεγαλύτερη εικόνα της υγείας και των ασθενειών, με μεγάλο κόστος για το άτομο και την κοινότητα. 

Αν οι βελτιώσεις στην υγεία ήταν πραγματικά ο πρωταρχικός μας στόχος, ορισμένα από τα δισεκατομμύρια που επενδύονται σήμερα σε ακριβά φάρμακα για να μειώσουν τη χοληστερίνη των ανησυχούντων ανθρώπων, θα μπορούσαν να δαπανηθούν πολύ πιο αποτελεσματικά σε εκστρατείες για να τους ενθαρρύνουν να μειώσουν το κάπνισμα και να αλλάξουν τη διατροφή τους.

ΤΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΤΟΥ ΦΟΒΟΥ 

Υπάρχουν πολλές διαφορετικές διαφημιστικές στρατηγικές στην πώληση της ασθένειας, αλλά ο κοινός παράγοντας μεταξύ τους είναι Η ΕΜΠΟΡΙΑ ΤΟΥ ΦΟΒΟΥ.

- Ο φόβος καρδιακών προσβολών (και της ίδιας της γήρανσης) χρησιμοποιείται για να πουλήσουν στις γυναίκες την ιδέα ότι η εμμηνόπαυση είναι ιατρική κατάσταση που απαιτεί θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης. 

- Ο φόβος αυτοκτονίας ανάμεσα στους νέους χρησιμοποιείται για να πουλήσει στους γονείς την ιδέα ότι ακόμη και μια ήπια κατάθλιψη στα παιδιά τους πρέπει να αντιμετωπίζεται με ισχυρά φάρμακα. 

- Ο φόβος για πρόωρο θάνατο χρησιμοποιείται για να ταξινομήσει την υψηλή χοληστερόλη ως μια κατάσταση που απαιτεί φαρμακευτικές συνταγές. 

Ομως, πολλές φορές, τα φάρμακα που προωθούνται μ’ αυτό τον τρόπο προκαλούν τη βλάβη που διαφημίζουν ότι αποτρέπουν. 

- Η μακροχρόνια θεραπεία αντικατάστασης ορμονών φάνηκε να αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακών προσβολών για τις γυναίκες. 

- Τα αντικαταθλιπτικά φαίνεται να αυξάνουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας στους νέους. 

- Τουλάχιστον ένα ευρείας κατανάλωσης φάρμακο για τη μείωση της χοληστερόλης έχει αποσυρθεί από την αγορά επειδή εμπλέκεται σε θάνατο. 

-  Ένα φάρμακο που πωλείται ως θεραπεία για κοινές διαταραχές του εντέρου οδηγεί σε τόσο σοβαρή δυσκοιλιότητα που προκάλεσε τον θάνατο  αρκετών χρηστών. 

Στην προκειμένη περίπτωση οι επίσημες κυβερνητικές ρυθμιστικές αρχές ενδιαφέρονται περισσότερο για την προστασία των κερδών των εταιρειών φαρμάκων από την υγεία του κοινού. 

Μια χαλάρωση των κανονισμών διαφήμισης στα τέλη της δεκαετίας του 1990 στις ΗΠΑ οδήγησε σε πρωτοφανείς διαφημίσεις στην αγορά φαρμάκων που απευθύνονταν σε απλούς ανθρώπους, οι οποίοι σήμερα βλέπουν κατά μέσο όρο 10 διαφημίσεις κάθε μέρα. Μια παρόμοια απορρύθμιση στη Νέα Ζηλανδία είχε το ίδιο αποτέλεσμα. Σε άλλα μέρη του κόσμου ο κλάδος αγωνίζεται για περισσότερη απελευθέρωση των διαφημίσεων. 

Πριν από τρεις δεκαετίες [το 1976], ο Ivan Illich 

Προειδοποιούσε ότι «ένα διευρυνόμενο ιατρικό δίκτυο ιατρικοποιεί την ίδια τη ζωή, υπονομεύοντας την ανθρώπινη ικανότητα να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα του πόνου και του θανάτου και μετατρέποντας πάρα πολλούς ανθρώπους σε ασθενείς».

Επέκρινε ένα ιατρικό σύστημα  «που διεκδικεί την εξουσία πάνω σε ανθρώπους που δεν είναι ακόμα άρρωστοι, σε ανθρώπους που δεν μπορούν εύλογα να αναμένουν να γίνουν καλά και σε εκείνους για τους οποίους οι γιατροί δεν έχουν πιο αποτελεσματική θεραπεία από αυτό που θα μπορούσαν να προσφέρουν οι θείοι ή θείες τους».

Και κατήγγελλε ότι «το Ιατρικό κατεστημένο έχει γίνει σημαντικότατη απειλή για την υγείας. Το ιατρικό επάγγελμα εξουσιάζει την ιατρική. Το αποτέλεσμα είναι καταστροφικό και έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας». 

Ivan Illich: Medical Nemesis, 1976 – Ιατρική Νέμεση, Εκδοτική Ομάδα, Θεσσαλονίκη, 1986) 

Πάνω από μια δεκαετία πριν [το 1992], η συγγραφέας Lynn Payer περιγράφει τη διαδικασία που ονομάζεται ασθένεια, όπου οι γιατροί και οι εταιρείες φαρμάκων διευρύνουν διαρκώς τα όρια της ασθένειας για να στρατολογήσουν περισσότερους ασθενείς και να πουλήσουν περισσότερα φάρμακα. Τα άρθρα και τα βιβλία της γίνονται όλο και πιο συναφή, καθώς η βουλιμία του μάρκετινγκ της φαρμακοβιομηχανίας γίνεται όλο και πιο έντονη και η διείσδυσή της στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης όλο και πιο ισχυρή. [Lynn Payer, Disease Mongers: How Doctors, Drug Companies, and Insurers are Making You Feel Sick, Reed, 1992].

*

© 1997-2006 Le Monde diplomatique.