Εκδοτική Θεσσαλονίκης, 1990

 

Μέρος 6

BURRY SUGARMAN: DAYTOP

 

1. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «DAYTOP» ΤΟΥ BARRY SUGARMAN

1.1. ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ «ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ» ΤΟΥ DAYTOP & ΤΟΥ BARRY SUGARMAN

1.2. ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «DAYTOP» ΤΟΥ BARRY SUGARMAN

1.3. ΜICHEL FOUCAULT: Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΑΠΟΙΚΙΑ

2. BURRY SUGARMAN «DAYTOP» (ΕΚΤΕΝΗ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ)

2.1. ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

2.2. ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ

2.3. ΚΑΛΩΣ ΗΡΘΕΣ ΣΤΟ «ΠΑΝΟΠΤΙΚΟΝ»

▪ Υποδοχή: Ανάκριση δεύτερου βαθμού

▪ Απαγορεύσεις

▪ Κίνητρα: Ενας «απαρχαιωμένος» Μπηχειβιορισμός

2.4. ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ: STALAG 6C

▪ Φύση του Daytop: Ενας Ολοκληρωτικός Θεσμός

▪ Πρόγραμμα: Τεχνικές Πλύσης Εγκεφάλου

▪ Πρωινή Συνάντηση: 1. Η Υπνοπαιδεία

▪ Πρωινή Συνάντηση: 2. «Παρατηρήσεις» και «Ανακοινώσεις»

▪ Δουλειά και Επιτήρηση: Arbeit Macht Frei

▪ Μετά τη δουλειά: «Φαρενάιτ 451» και «Αναμείξου»

▪ Σεμινάρια: Λειτουργική και Κατήχηση

▪ Υποδοχή των Επισκεπτών: Ο ολοκληρωτισμός καλωπίζεται

2.5. ΙΕΡΑΡΧΙΑ, ΕΛΕΓΧΟΣ, ΕΞΟΥΣΙΑ, ΚΥΡΩΣΕΙΣ

▪ Iεραρχική Δομή: Οι Κομμισσάριοι κι οι Γιόγκι

▪ Κοινωνικός Ελεγχος

▪ Κυρώσεις: Προνόμια, Προαγωγές, Διαπομπεύσεις

▪ Δηλώσεις Υποταγής και Ομολογίες Ενοχής

2.6. ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ: Το δίλεπτο του μίσους

▪ Αντιπαραθετικές Ομάδες: 1. Ο «Γκουρού» και το «Αλογο»

▪ Αντιπαραθετικές Ομάδες: 2. Οι ρόλοι

2.7. «ΘΕΡΑΠΕΙΑ»: Ενας μεταμφιεσμένος καταναγκασμός

2.8. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ «ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ»

▪ Τείχος του αίσχους: Μεταξύ «κοινότητας» και κοινωνίας

▪ «Ιδεολογία» του Daytop: Ενας έσχατος απλοϊκισμός

▪ Κοινωνική Οργάνωση του Daytop: Το ιδεώδες της «Κυψέλης»

2.9. ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΟΒΟΡΟ «ΜΥΣΤΙΚΟ» ΤΟΥ DAYTOP

▪ Προϋπόθεση της ύπαρξής του: Η εξαθλίωση και η δίωξη των χρηστών

▪ Η Εξουσία είναι κι αυτή Ναρκωτικό

 

ΠΙΝΑΚΕΣ

1. ΤΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ»

2. H «ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝΙΩΝ» (1840): Οι 6 «αρχές» ή «η Ιδέα»

3. H «ΟΜΑΔΑ ΤΗΣ ΟΞΦΟΡΔΗΣ» (1938)

4. Oι «ΑΝΩΝΥΜΟΙ ΑΛΚΟΟΛΙΚΟΙ» (1939): Τα 12 Βήματα

5. Oι «ΑΝΩΝΥΜΟΙ ΑΛΚΟΟΛΙΚΟΙ» (1955): Τα 10 κοινά σημεία

6. ΨΕΥΤΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΤΥΠΟΥ SYNANON (1958) ΚΑΙ DAYTOP (1963)

▪ Η «άγραφη φιλοσοφία» του Daytop (1965)

▪ Η «επιπρόσθετη φιλοσοφία» του Daytop (1966)

7. ΤΑ ΚΟΙΝΑ ΣΗΜΕΙΑ ΟΛΩΝ ΤΩΝ «ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ»

▪ Οι 3 κοινοί παρονομαστές των «κινημάτων»

▪ Τα 4 «απόλυτα»

▪ Οι 8 «αρχές»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (επιλογή)

 

●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

Το ανθρωποβόρο «μυστικό» του Daytop-Ιθάκη:

Προϋπόθεση της ύπαρξής του Daytop

είναι η εξαθλίωση και η δίωξη των εξαρτημένων

 

Το Daytop εξαρτάται οικονομικά από κρατικές επιχορηγήσεις για να πληρώνει ενοίκια, μισθούς, τρόφιμα, άλλα υλικά, φως, νερό, τηλέφωνα, θέρμανση...

Εξαρτάται από την ύπαρξη υποψηφίων που ζητήσουν να μπουν στην κοινότητα και θα αντικαταστήσουν αυτούς που φεύγουν και αυτούς που τελειώνουν το πρόγραμμα…

Εξαρτάται από την ελάχιστη αποδοχή της κοινωνίας...

Εξαρτάται από τους επισκέπτες που θα έρθουν στο ανοικτό σπίτι...

Εξαρτάται από τις επιχειρήσεις που έχουν επαφή με την ομάδα Δημοσίων Σχέσεων της κοινότητας για δωρεές, για τα ψυχολογικά οφέλη που θα έχουν τα μέλη αυτής της ομάδας από τούτη την επαφή, αλλά και για τα οικονομικά οφέλη του σπιτιού.

Αλλά η ισορροπία του Daytop εξαρτάται και από άλλους πιο απομακρυσμένους παράγοντες όπως:

1. Η συνεχής ύπαρξη νομοθεσίας που καθιστά παράνομη τη χρήση της ηρωίνης και των άλλων ναρκωτικών.

2. Η εξάρτηση του τοξικομανή από τις πηγές της Μαύρης Αγοράς για να προμηθευτεί τη δόση του.

3. Οι προσπάθειες των υπηρεσιών καταστολής να παρεμποδίσουν την προμήθεια των ναρκωτικών.

4. Οι προσπάθειες των εμπόρων να κάνουν πιο αποδοτική την εμπορία των ναρκωτικών, ανεβάζοντας τις τιμές τους.

Όλα αυτά κάνουν πολύ δύσκολη τη ζωή του τοξικομανή, γιατί απ' τη μια μεριά προσπαθεί να αποφύγει την αστυνομία, κι απ' την άλλη προσπαθεί να βρει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για να εξασφαλίσει τη δόση του. Και εξ' αιτίας αυτών των δυσκολιών, μερικοί τοξικομανείς προτιμούν να δεχθούν τους όρους εισαγωγής στο Daytop.

B. Sugarman, Daytop

●●●●●●●●●●

BURRY SUGARMAN: DAYTOP

 

1. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «DAYTOP» ΤΟΥ BARRY SUGARMAN

1.1. Οι ελληνικές περιπέτειες του Daytop και του B. Sugarman

 

Στις σελίδες που ακολουθούν παρατίθενται εκτεταμένα αποσπάσματα από το βιβλίο του Barry Sugarman, Daytop που χρησιμοποείται ως Εγχειρίδιο για την εκπαίδευση των «θεραπευτών» των ψευτοθεραπευτικών κοινοτήτων τύπου Daytop που στη χώρα μας «εκπροσωπείται» από την Ιθάκη.

Το «Daytop» φυλάγονταν προσεκτικά από κάθε «αδιάκριτο μάτι» μέχρι τον Απρίλιο του 1990, οπότε εκτεταμένα αποσπάσμά του δημοσιοποιήθηκαν από τον Κλεάνθη Γρίβα στην πρώτη έκδοση του βιβλίου του «Ναρκωτικά» και Εξουσία (Θεσ/νίκη, Εκδοτική, Απρίλιος 1990).

Εξη μήνες αργότερα, η διευθυντική γραφειοκρατία της Ιθάκης, -μη έχοντας πια τη δυνατότητα να το αποσιωπά- εξαναγκάστηκε να προχωρήσει στην έκδοσή του (Δεκέμβριος 1990).

Ετσι, το βιβλίο εκδόθηκε ως «κοινό έργο» (!) των Barry Sugarman και Φοίβου Ζαφειρίδη με τίτλο «Οι θεραπευτικές κοινότητες: Απάντηση στα ναρκωτικά. Από το Daytop στην Ιθάκη» από τις εκδόσεις Κομμούνα (Αθήνα, Δεκέμβριος 1990), του κ. Γιώργου Καραμπελιά.

Ας σημειωθεί ότι ο κ. Γιώργος Καραπελιάς διορίστηκε από τον κ. Φοίβο Ζαφειρίδη, αρχικά ως έμμισθος «γκουρού» στην Ιθάκη (δηλαδή, ως «δάσκαλος» της «φιλοσοφίας» της Ιθάκης), και, εν συνεχεία, ως διευθυντής του ΚΕΘΕΑ (μετά την αποχώρηση του κ. Γεωργίου Μπαρδάνη από τη θέση του αναπληρωτή διευθυντή του ΚΕΘΕΑ).

Ο κ. Γεώργιος Μπαρδάνης, ο μοναδικός γιατρός που εργαζόταν στ' αυτό και φυσικός αυτουργός δύο «περισπούδαστων» και «πολύκροτων» άρθρων κατά της μεθαδόνης («Σεβασμός στην προσπάθεια θεραπείας των εξαρτημένων» και «Μυθο-μεθαδονομανίες και μισές αλήθειες», Ελευθεροτυπία, 30/7/1991 και 8/6/1992, αντιστοίχως), το 1993 αμοίφθηκε από τη «σοσιαλιστική» κυβέρνηση για την αντι-μεθαδονομανία του με τον διορισμό του στην έμμισθη θέση του αντιπροέδρου του ΟΚΑΝΑ που, υποτίθεται ότι είχε ως στόχο την εφαρμογή της μεθαδόνης.

Το εξουσιάζειν υπήρξε πάντοτε συνώνυμο του ασχημονείν.

1.2. Δυο λόγια για το Daytop του Barry Sugarman

 

Το «Daytop» του Barry Sugarman, κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ το 1973. Ο συγγραφέας του, που εργάστηκε γιά ένα διάστημα στο Daytop Village, είναι ένθερμος θιασώτης και φανατικός υπέρμαχος αυτού του «Προγράμματος».

Το βιβλίο αποτελεί το βασικό εγχειρίδιο γιά την εκπαίδευση «θεραπευτών»-Daytop σε όλες τις Κοινότητες Αποτοξίνωσης στον κόσμο που έχουν παρεμφερή προσανατολισμό, ανάμεσα στις οποίες συγκαταλλέγεται και η «Ιθάκη». Σ'αυτό εκτίθεται η «φιλοσοφία», η «θεωρία» και η πρακτική του μοντέλου Πειθαρχικής Διαβίωσης που συνθέτει το «θεραπευτικό» το πρόγραμμα «Daytop-Ιθάκη».

Γιά να διευκολυνθεί ο αναγνώστης ν'αποσαφηνίσει μιά εικόνα αυτού του προγράμματος, παραθέτω μιά επιλογή χαρακτηριστικών αποσπασμάτων από το βιβλίο του Barry Sugarman, το οποίο προορίζεται γιά τη «μύηση» των υποψήφιων «θεραπευτών» και το οποίο φυλάσσεται προσεκτικά από τα «αδιάκριτα» βλέμματα, ελπίζοντας ότι κάποιος εκδότης θα ενδιαφερθεί κάποτε γιά την έκδοσή του, πράγμα που θα συντελέσει αποφασιστικά στη διάλυση των μύθων που περιβάλλουν αυτό το «θεραπευτικό» πρόγραμμα.

Επισημαίνοντας την ιδιαίτερη εμμονή του B. Sugarman στη χρήση των όρων «θεραπευτικό πρόγραμμα», «θεραπεία», «τοξικομανείς» και άλλων παρεμφερών (που εμφανίζονται στο βιβλίο του πάνω από εξακόσιες φορές), σημειώνω πως σ'ό,τι με αφορά, διατήρησα το διαχωρισμό των κεφαλαίων του Β. Sugarman και πρόσθεσα μερικούς σχολιαστικούς τίτλους και υπότιτλους και ό,τι περικλείνεται εντός αγκυλών.

Προσωπικά θεωρώ πως το «Daytop» πρέπει να διαβαστεί προσεκτικά από τους (άκριτους) υπέρμαχους του Daytop-Ιθάκη και κυρίως από τους «προοδευτικούς» θιασώτες του (και άν είναι δυνατόν, σε συνδυασμό με το έργο του Michel Foucault, Επιτήρηση και Τιμωρία: Η Γέννεση της Φυλακής (Αθήνα, Ράππας, 1989) Ετσι, τουλάχιστον θα ξέρουν τί ακριβώς υποστηρίζουν.

Και γι'αυτό ακριβώς επέλεξα να προτάξω ένα απόσπασμα από το προαναφερόμενο βιβλίο του M. Foucault, όπου σκιαγραφείται αδρά το πρότυπο κάθε σύγχρονης Ποινικής Αποικίας, στο οποίο ανταποκρίνεται επακριβώς το «Πρόγραμμα Daytop-Ιθάκη».

Φυσικά, αυτό δεν απαλλάσσει τον αναγνώστη από την υποχρέωση να διαβάσει το «Επιτήρηση και Τιμωρία: Η Γέννηση της Φυλακής» του M. Foucault. Ισως το πολύ-πολύ, τον γλυτώνει από τον κόπο και τη δοκιμασία να διαβάσει το «Daytop» του B. Sugarman.

1.3. Μichel Foucault: Η Ποινική Αποικία

Απόσπασμα από το βιβλίο του Michel Foucault,

Επιτήρηση και Τιμωρία: Η Γέννηση της Φυλακής (Αθήνα, Ράππας, 1989), σ.391-397

 

Εάν έπρεπε να δώσω μιά συγκεκριμένη χρονολογία γιά τη συμπλήρωση της διαμόρφωσης του συστήματος των φυλακών [θα διάλεγα] την 22 Ιανουαρίου 1840, ημερομηνία που έγιναν τα επίσημα εγκαίνια του Mettray...

Γιατί να διαλέξω το Mettray; Διότι είναι η πειθαρχική μορφή στην πιό έντονη κατάστασή της, το πρότυπο που συγκεντρώνει όλες τις καταναγκαστικές τεχνολογίες της συμπεριφοράς. Υπάρχει εδώ κάτι από «το μοναστήρι, από τη φυλακή, από το κολλέγιο, από τον στρατό».

Οι αυστηρά ιεραρχημένες ομαδούλες στις οποίες ταξινομούνται οι κρατούμενοι, ανάγονται ταυτόχρονα σε πέντε πρότυπα:

▪ Το πρότυπο της Οικογένειας (κάθε ομάδα είναι μιά «οικογένεια» αποτελούμενη από «αδέλφια» και δυό «πρωτότοκους»).

▪ Το πρότυπο του Στρατού (κάθε οικογένεια, με επικεφαλής έναν αρχηγό, διαιρείται σε δυό τμήματα που το καθένα τους έχει έναν υπαρχηγό. Κάθε κρατούμενος έχει έναν αριθμό μητρώου και πρέπει να παίρνει μέρος στα βασικά στρατιωτικά γυμνάσια. Επιθεώρηση καθαριότητας γίνεται κάθε μέρα. Οι στολές επιθεωρούνται μιά φορά την εβδομάδα. Το προσκλητήριο γίνεται τρείς φορές την ημέρα).

▪ Το πρότυπο του Εργαστηρίου, με αρχηγούς και επιστάτες που επιτηρούν την εργασία και τη μαθητεία των νεότερων κρατουμένων.

▪ Το πρότυπο του Σχολείου (μιά ή μιάμιση ώρα μάθημα την ημέρα, η διδασκαλία γίνεται απ'τον δάσκαλο και τους υπαρχηγούς). Και τέλος

▪ Το δικαστικό πρότυπο (κάθε μέρα η δικαιοσύνη απονέμεται στην αίθουσα επισκέψεων του σωφρονιστηρίου):

«Εκεί, η παραμικρή ανυπακοή τιμωρείται, και ο καλύτερος τρόπος γιά νά αποφεύγονται σοβαρά αδικήματα, είναι να τιμωρούνται αυστηρότατα τα ελαφρότερα παραπτώματα: στο Mettray ακόμα και μιά λέξη παραπάνω κολάζεται».

Η κυριότερη ποινή που επιβάλλεται είναι η απομόνωση σε κελλί, γιατί «η απομόνωση είναι ο καλύτερος τρόπος να επηρεάσει κανείς το ηθικό των παιδιών. Μόνο στην απομόνωση, η φωνή της θρησκείας, που ίσως δεν έχει ποτέ μιλήσει στην καρδιά τους, ανακτά όλη τη συγκινησιακή της δύναμη».

Ολος αυτός ο παραποινικός θεσμός, που έχει δημιουργηθεί γιά να μην είναι φυλακή, κορυφώνεται στο κελλί, στους τοίχους του οποίου αναγράφεται με μαύρα γράμματα η φράση: Ο Θεός σας βλέπει».

Τούτο το στοίβαγμα διαφορετικών προτύπων επιτρέπει την περιχάραξη, στην εξειδικευμένη της μορφή, της λειτουργίας του «ντρεσσαρίσματος».

Οι αρχηγοί και οι υπαρχηγοί στο Mettray δεν πρέπει να είναι αποκλειστικά ούτε δικαστές, ούτε δάσκαλοι, ούτε επιστάτες, ούτε υπαξιωματικοί, ούτε «γονείς», αλλά λίγο απ'όλα αυτά, και να επεμβαίνουν με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Είναι κατά κάποιο τρόπο τεχνικοί της συμπεριφοράς: μηχανικοί της συμπεριφοράς, ορθοπεδικοί της ατομικότητας. Εργο τους είναι να κατασκευάζουν σώματα πειθήνια και συνάμα ικανά: Ελέγχουν τις εννέα ή δέκα ώρες της καθημερινής εργασίας. Διευθύνουν τις παρελάσεις, τις σωματικές ασκήσεις, τα σχολεία των στρατιωτικών μονάδων, την έγερση, την κατάκλιση, τις πορείες... διδάσκουν γυμναστική, ελέγχουν την καθαριότητα, επιβλέπουν το λουτρό.

«Ντρεσάρισμα», που συνοδεύεται από διαρκή παρακολούθηση. Από την καθημερινή συμπεριφορά των κρατουμένων αντλείται αδιάκοπα κάποια γνώση, κι αυτή οργανώνεται ως μέσο μιάς διηνεκούς αξιολόγησης:

«Οταν το παιδί πρωτοέρχεται στην ποινική αποικία, υποβάλλεται σ'ένα είδος ανάκρισης γιά να εξακριβωθεί η καταγωγή του, η θέση της οικογένειάς του, το παράπτωμα που το έστειλε στο δικαστήριο και γενικά όλα τα αδικήματα που διέπραξε στη σύντομη και συχνά δυστυχισμένη ζωή του. Οι πληροφορίες αυτές καταγράφονται σ'έναν πίνακα όπου σημειώνονται διαδοχικά όλα όσα αφορούν κάθε κρατούμενο, τη διαμονή του στην ποινική αποικία και την εργασία στην οποία τοποθετήθηκε μετά την απόλυσή του».

Η διάπλαση του σώματος επιτρέπει τη γνώση του ατόμου, η μαθήτευση σε μιά τεχνική συνεπάγεται τρόπους συμπεριφοράς και η απόκτηση δεξιοτήτων διαπλέκεται με την παγίωση σχέσεων εξουσίας.. Διπλό είναι το αποτέλεσμα αυτής της πειθαρχικής τεχνικής που ασκείται πάνω στα σώματα: Υπάρχει μιά «ψυχή» που πρέπει να γίνει γνωστή, και μιά υποταγή που πρέπει να διατηρηθεί.

Το Mettray είναι προπάντων υποδειγματικό γιά την ιδιομορφία αυτής της επιχείρησης ντρεσαρίσματος, που συγγενεύει με άλλες μορφές ελέγχου στις οποίες στηρίζεται: την ιατρική, τη γενική αγωγή, τη θρησκευτική διδασκαλία. Δεν ταυτίζεται όμως απόλυτα με αυτές. Ούτε και με την ίδια τη διοίκηση.

Αρχηγοί ή υπαρχηγοί οικογένειας, επιμελητές ή επιστάτες -όλα τα στελέχη ήταν υποχρεωμένα να ζούν πολύ κοντά στους τροφίμους του αναμορφωτηρίου. Το ντύσιμό τους ήταν «σχεδόν τόσο λιτό», όσο κι εκείνο των κρατουμένων. Δεν τους εγκατέλειπαν ουσιαστικά ποτέ, επιτηρώντας τους μέρα-νύχτα. Σχημάτιζαν γύρω τους ένα δίκτυο μόνιμης παρακολούθησης. Αλλωστε, γιά να καταρτιστούν και οι ίδιοι οργανώθηκε στην ποινική αποικία μιά ειδική σχολή. Βασικό στοιχείο του προγράμματός της ήταν να υποβάλλονται τα μελλοντικά στελέχη στην ίδια μαθητεία και στους ίδιους καταναγκασμούς με τους κρατούμενους: «υποβάλλονταν ως μαθητές στην πειθαρχία, που όφειλαν ως δάσκαλοι να επιβάλουν αργότερα». Διδάσκονταν την τέχνη των σχέσεων εξουσίας.

Πρώτο διδασκαλείο της καθαρής πειθαρχίας: το «σωφρονιστήριο» δεν είναι εδώ απλώς ένα σχέδιο που αναζητά τη δικαιολογία του στον «ανθρωπισμό» ή τις βάσεις του σε μιά «επιστήμη». Είναι μιά τεχνική που μαθαίνεται, μεταβιβάζεται και υπακούει σε γενικούς κανόνες. Η πρακτική που ομαλοποιεί με τη βία τή συμπεριφορά των απειθάρχητων ή των επικίνδυνων, μπορεί κι αυτή με τη σειρά της να «ομαλοποιηθεί» με την τεχνική επεξεργασία και την έλλογη σκέψη. Η πειθαρχική τεχνική γίνεται εδώ «επιστημονικός κλάδος» που έχει κι αυτός τη σχολή του... Είναι η εμφάνιση, ή μάλλον η θεσμική εξειδίκευση και κάτι σαν βάπτιση ενός νέου τύπου ελέγχου, μαζί γνώση και εξουσία, πάνω στα άτομα που αντιστέκονται στην πειθαρχική ομαλοποίηση.

Το Mettray, κολαστικό πρότυπο, βρίσκεται στο ακραίο όριο του ποινικού συστήματος με την αυστηρή έννοια του όρου. Στάθηκε το πιό περήφημο μιάς ολόκληρης σειράς ιδρυμάτων, που, πολύ πέρα από τα σύνορα του ποινικού δικαίου, αποτέλεσαν αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «αρχιπέλαγος των φυλακών».

Η φυλακή μετέτρεπε, στην ποινική δικαιοσύνη, την κολαστική διαδικασία σε σωφρονιστική τεχνική, ενώ το «αρχιπέλαγος των φυλακών» μετατοπίζει αυτή την τεχνική από τα ποινικά ιδρύματα σ'ολόκληρο το κοινωνικό σώμα.

Michel Foucault

2. BARRY SUGARMAN: DAYTOP

(εκτενή αποσπάσματα)

2.1. ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Το Daytop, το Synanon και οι άλλες κοινότητες που τους μοιάζουν διαφέρουν και σ' ένα ακόμη πολύ σημαντικό στοιχείο από τη Δυτική κοινωνία. Είναι αφοσιωμένες στις αρχές της Ιουδαικής-Χριστιανικής κληρονομιάς. Αναφερόμαστε στις αρχές της Πουριτανικής ηθικής που υπαγορεύει ότι ο άνθρωπος πρέπει να απολαμβάνει αυτά για τα οποία αγωνίζεται.

Η κοινότητα του Daytop βασίζεται στην πειθαρχία και την προσαρμογή. Οι κανόνες επιβάλλονται. Η πειθαρχία διατηρείται. Οι παραβάσεις των κανόνων και η απειθαρχία, θεωρούνται συμπτώματα προβλημάτων προσωπικότητας που οδήγησαν το μέλος στο Daytop ως εξαθλιωμένο τοξικομανή.

Το Daytop θεωρεί ότι οι τοξικομανείς δεν έχουν μεγαλώσει συναισθηματικά και ηθικά. Γι αυτό, στόχος του Daytop είναι να δώσει στα μέλη του μιά ακόμη ευκαιρία να μεγαλώσουν σ' αυτούς τους τομείς. Υποχρεώνονται λοιπόν τα μέλη του να ζούν κάτω από περιορισμούς καταλληλότερους γιά παιδιά ή μωρά παρά γιά ενήλικες. Και οι κανόνες κάτω απ'τους οποίους ζουν, διατυπώνονται και εξηγούνται με απόλυτους και αυστηρούς όρους, άσπρου-μαύρου, έτσι ακριβώς όπως διατυπώνονται και εξηγούνται στα παιδιά. Το ηθικό σύστημα του Daytop είναι θεμελιωδώς πιό άκαμπτο απ'ότι στην παιδική ηλικία, γιατί χρησιμοποιείται γιά να διδάξει αρχές σε ανθρώπους με ήδη διαστρεβλωμένες αρχές. Γι αυτό, και το να δανειστεί κάποιος το μολύβι ενός άλλου χωρίς την άδειά του, θεωρείται «κλοπή».

2.2. ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ

Πρόκειται γιά μιά κοινότητα καλά οργανωμένη όπου οι κανόνες είναι σεβαστοί σε γενικές γραμμές, αλλά και υποχρεωτικοί. Ενα μέρος όπου οι άνθρωποι είναι έτομοι να εκτελέσουν εντολές, και το κάνουν χαρούμενα. Αν μείνεις περισσότερο, ανακαλύπτεις ότι αυτή η τάξη επιτυγχάνεται μόνο με το αντίτιμο της συνεχούς πίεσης και επιτήρησης και των αυστηρών κυρώσεων στις παρεκκλίσεις, και ένα μεγάλο ποσοστό ατόμων φεύγουν.

Σε μιά περίοδο δύο ετών, από 1/1/1965 μέχρι 31/12/1966, έγιναν 303 εισαγωγές, με μέσο όρο 12-13 άτομα το μήνα. Στο διάστημα μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουλίου 1968, ο μέσος όρος αυτών που διέκοψαν το πρόγραμμα ήταν 12 άτομα το μήνα... Το καθαρό ποσοστό αύξησης του πληθυσμού στο σπίτι δεν πρέπει να ήταν μεγαλύτερο από 1 άτομο το μήνα... Τον πρώτο μήνα μετά την εισαγωγή φεύγει από το σπίτι το 25% των νέων μελών, ένα επιπλέον 16% φεύγει μεταξύ δεύτερου και έκτου μήνα, και ένα ακόμη 5% στο δεύτερο εξάμηνο του χρόνου... Τώρα (1973) ο πληθυσμός του σπιτιού φτάνει τα 250 άτομα.

Πρέπει να έχουμε υπόψη ότι περίπου το 25% των νέων μελών δεν μένουν πάνω από 30 μέρες, και ένα ακόμη 25% φεύγει μεταξύ του 2ου και του 8ου μήνα.

Το Synanon (που δημιουργήθηκε το 1958) ήταν το πρώτο που χρησιμοποίησε με επιτυχία την κοινωνική πίεση μιάς κλειστής ομάδας, όχι μόνο γιά να τροποποιήσει τη συμπεριφορά των τοξικομανών προσωρινά γιά όσο θά ήταν μέσα στην ομάδα, αλλά και γιά να αλλάξει τη στάση τους απέναντι στη ζωή... Το Daytop έφερε τη θεωρία του Synanon στην ανατολική ακτή και πιό συγκεκριμένα στη Νέα Υόρκη.

2.3. ΚΑΛΩΣ ΗΡΘΕΣ ΣΤΟ «ΠΑΝΟΠΤΙΚΟΝ»

● Υποδοχή: Ανάκριση δεύτερου βαθμού

 

Σε κάθε περίπτωση, το άτομο είτε έλθει από το Συμβουλευτικό Σταθμό, είτε κατ' ευθείαν από την «πιάτσα», υπόκειται σε μερικά τέστ κινητοποίησης πρίν ακόμη να φτάσει στο Daytop.

Μόλις φτάσει, η δοκιμασία συνεχίζεται. Τον βάζουν να καθήσει στην «Καρέκλα Aναμονής» που είναι τοποθετημένη στην είσοδο του σπιτιού, και του ανακοινώνεται ότι δεν μπορεί να μιλήσει σε κανέναν άλλο εκτός των ενοίκων που έχουν οριστεί να τον προσέχουν, κι ότι δεν πρέπει να κινηθεί από την καρέκλα χωρίς άδεια.

Ο υποψήφιος, συνήθως κάθεται στην καρέκλα επί αρκετές ώρες, στη θέα όλων των ενοίκων που πηγαινοέρχονται στην περιοχή. Τον βλέπουν αλλά δεν του μιλούν. Θα πρέπει να ζητήσει άδεια γιά να καπνίσει, να πάει στην τουαλέτα ή γιά οτιδήποτε άλλο θέλει. Την ώρα του φαγητού, του φέρνουν ένα σάντουιτς να φάει στην καρέκλα. Οι ένοικοι του Daytop ξέρουν τί πρέπει να κάνουν. Ξέρουν ότι θα υπάρξουν σοβαρές συνέπειες άν δεν παίξουν το ρόλο τους με τον αναμενόμενο τρόπο. Ξέρουν ότι το άγρυπνο μάτι του προσωπικού και οι άλλοι ένοικοι παρατηρούν άν συμπεριφέρονται σωστά...

Η Καρέκλα αυτή συμβολίζει τα σύνορα μεταξύ του Daytop και του έξω κόσμου... Πρέπει να πηδήξει από τη μιά πλευρά ή από την άλλη. Αν αποφασίσει να μείνει, δεν υπάρχει αυτόματη αποδοχή.

Τελικά ο υποψήφιος οδηγείται στους Συνεντευκτές του [δηλαδή στους ανακριτές]. Μπαίνει σε ένα δωμάτιο όπου δεσπόζει ένα μεγάλο τραπέζι, γύρω απ'το οποίο καθονται 6-8 άτομα. Κανένας δεν φοράει γραβάτα ή σακάκι. Ο υποψήφιος κάθεται στην άδεια καρέκλα που υπάρχει στο τραπέζι. Του φέρονται ευγενικά, αλλά όχι πολύ φιλικά. Δέν υπάρχουν ερωτηματολόγια ή σημειωματάρια.

- Τί μπορούμε να κάνουμε γιά σένα; ρωτά ένας Συνεντευκτής.

- Γιατί είσαι εδώ;

- Τί σου συμβαίνει και θέλεις να βαράς πρέζα;

Ο υποψήφιος μπορεί ν' αρχίσει να πλέκει το παραμύθι του με τη γενική γραμμή: «δεν αντέχω άλλο τον εαυτό μου... είμαι αποφασισμένος να απαλλαγώ απ' αυτή την απαίσια εξάρτηση».

Οι Συνεντευκτές τον αφήνουν να συνεχίσει γιά λίγο, και μετά ένας απ' αυτούς θα τον σταματήσει απότομα, φωνάζοντας θυμωμένα:

- Δε σταματάς τις μαλακίες; Σε ποιούς νομίζεις πως μιλάς; Δεν είμαστε κοινωνικοί λειτουργοί γιά να ματώσει η καρδιά μας. Οι άνθρωποι που βλέπεις εδώ, ήταν κι αυτοί πρεζάκια κάποτε, κατάλαβες; Και κάποια στιγμή ήρθαμε όλοι τρέμοντας εδώ, ακριβώς όπως κάνεις εσύ τώρα.

- Θέλω να ελευθερώσω τον εαυτό μου από τον τρόμο των ναρκωτικών.

Ολοι οι Συνεντευκτές ξεσπάνε σε γέλια... Μ' αυτό τον τρόπο οι Συνεντευκτές εδραιώνουν τη θέση εξουσίας και κύρους στα μάτια των υποψηφίων... Οι Συνεντευκτές ακολουθούν μιά βασική στρατηγική που οδηγεί τον υποψήφιο σε παραδοχές καταστρεπτικές γιά την υπερηφάνεια του.

Πριν μπεί στη συνέντευξη, οι Συνεντευκτές έχουν πάρει πληροφορίες γιά τη ζωή του και ξέρουν σε ποιά γεγονότα να συγκεντρωθούν γιά να τον «κόψουν σε κομμάτια». Αν τον συντηρούσαν οικονομικά οι γονείς του, θα παρουσιάσουν την κατάστασή του σαν αυτή ενός εξαρτημένου μωρού. Αν ήταν στη φυλακή γιά ναρκωτικά και συνεχίζει να τρυπά τις φλέβες του, θα το παρουσιάσουν σαν συμπεριφορά «παρανοικού» που δεν μπορεί να διδαχθεί από την εμπειρία του. Αν παραδεχτεί ότι φίλοι ή γνωστοί του πέθαναν από υπερβολική δόση κι αυτός συνεχίζει να βαράει, τότε είναι ένας ηλίθιος τρελός.(!) Οι χαρακτηρισμοί τον χτυπούν σαν γροθιές στο στομάχι. Κολλάνε στο λαιμό του καθώς υποχρεώνεται να τις επαναλάβει. Αν δεν το κάνει, δεν γίνεται δεκτός.

- Γιατί είσαι εδώ;

- Γιατί έχω γαμηθεί. Γιατί όλη μου η ζωή είναι σκατά.

- Πως θα χαρακτήριζες κάποιον που συμπεριφέρεται σαν κι εσένα και

κάνει τα πράγματα που μας είπες ότι κάνεις;

- Ηλιθιο... μωρό.

Οταν η συνέντευξη φτάσει μέχρι εδώ, η πρώτη και βασική προυπόθεση είναι να ζητήσουν από τον υποψήφιο να κάνει μιά «επένδυση». Αυτό θεωρείται απόδειξη ειλικρίνειας και της θέλησής του να γίνει μέλος στο Daytop. Αν έχει μακριά μαλλιά μπορεί να του ζητήσουν να ξυρίσει το κεφάλι του... Η λειτουργία αυτής της ταπεινωτικής εμπειρίας είναι να ελεγχθεί ακόμα περισσότερο το θετικό κίνητρο του υποψήφιου, αλλά και να τον προετοιμάσει ψυχολογικά γιά το βήμα που είναι έτοιμος να κάνει. Δηλαδή, να μπεί σε μιά ομάδα ανθρώπων που είναι προσανατολισμένη να αλλάξει τις αρχές, τη στάση, τη συμπεριφορά κι ακόμα και την ίδια την ταυτότητά της.

Η συνέντευξη είναι μιά επίθεση στην παλιά του εικόνα σαν ενήλικα με μερικά σοβαρά προβλήματα... (Εδώ) τον αντιμετωπίζουν σαν ένα ανώριμο παιδί που δεν μεγάλωσε ποτέ όσον αφορά τον χαρακτήρα και τις ηθικές του αρχές, αλλά που όμως είναι υπεύθυνος γιά ό,τι έχει κάνει. Ο,τι ατυχίες κι αν είχε στη ζωή του... αυτός είναι που πήρε τη βελόνα και τρύπησε τις φλεβες του, αυτός είπε ψέματα και έκλεψε γιά να βρεί χρήματα γιά την πρέζα.

Αφού δεχτεί την ευθύνη του γιά τη συμπεριφορά του, το νέο μέλος μπορεί ν'αρχίσει να μαθαίνει τί πρέπει να κάνει γιά ν'αλλάξει. Αφού δεχτεί την ανωριμότητά του και το γεγονός ότι άλλοι που ήταν κάποτε σαν κι αυτόν, έμαθαν στο Daytop να μεγαλώνουν και να ζουν χωρίς ναρκωτικά, έχει κάποιο λόγο να αποδεχτεί την εξουσία του Daytop και τους αρχηγούς του. Κι όπως έχουμε ήδη πεί, αυτή η εξουσία είναι «απόλυτη».

Οταν οι Συνεντευκές ικανοποιηθούν από τον υποψήφιο, η ατμόσφαιρα στο δωμάτιο αλλάζει, και ο αρχηγός τους τού λέει: «Καλώς ήρθες στο Daytop, αδελφέ μου».

Το νέο μέλος πρέπει να παραδώσει όλα τα προσωπικά του αντικείμενα στο σπίτι, μέχρι να κερδίσει το «προνόμιο» να τα ξαναπάρει πίσω, ένα-ένα. Του εξηγούν ότι δεν μπορεί να φύγει από το σπίτι, να κάνει ή να λάβει τηλεφωνήματα, να γράψει ή να πάρει γράμματα, μέχρι να τα κερδίσει όλα αυτά ως «προνόμια», με την προσπάθειά του να συμμορφωθεί στους κανόνες του Daytop. Μετά τα βάσανα της εισαγωγής, αυτοί οι περιορισμοί δεν φαίνονται και πολύ σκληροί.

Από τη στιγμή που ένα άτομο μπεί στο Daytop, του αφαιρείται η «εικόνα» του... Οταν ο υποψήφιος υποχρεώνονται να συμφωνήσει πως είναι «ηλίθιος» και «μωρό», η εικόνα του κλονίζεται, έστω και προσωρινά. Αν μείνει στο Daytop, του αφαιρούνται όλα τα εξωτερικά στοιχεία της εικόνας του. Του κόβουν τα μακρυά μαλλιά, του ξυρίζουν το μουστάκι και το μούσι, του παίρνουν τα ρούχα και τα στολίδια και του δίνουν ρούχα εργασίας... Ετσι, απογυμνωμένα από την ψευτο-εικόνα τους τα μέλη του Daytop υποχρεώνονται να δούν τον εαυτό τους έτσι όπως πραγματικά είναι.

Μόλις γίνει δεκτός ο υποψήφιος, θα πρέπει να περάσει από τη «στεγνή» αποτοξίνωση (δηλαδή, χωρίς φάρμακα)... [Κατά την άποψη των ανθρώπων του Daytop] η «στεγνή» δεν είναι χειρότερη από ένα σοβαρό κρυολόγημα. Είναι ενδιαφέρον να συγκρίνει κανείς την κατάσταση ενός τοξικομανή που υποβάλλεται σε «στεγνή» αποτοξίνωση σε νοσοκομείο ή φυλακή, με μιά ανάλογη περίπτωση στο Daytop. Εδώ, αντί να κλειστεί στην απομόνωση, ελέγχεται από άτομα που η συμπεριφορά τους είναι από αδιάφορη έως έντονα εχθρική... Οποιαδήποτε προσπάθεια του νέου μέλους να δραματοποιήσει το πρόβλημά του, στο Daytop θα αντιμετωπιζόταν αρχικά με χιούμορ και γελοιοποίηση και στη συνέχεια με αυστηρότητα. Αν όμως έσφιγγε τα δόντια και υπόμεινε (τη δοκιμασία), θα έπαιρνε ως ανταμοιβή την προσοχή και το ενδιαφέρον των φίλων του.

Συνήθως στο νέο μέλος δεν δίνεται δωμάτιο αμέσως, αλλά κοιμάται σ'ένα καναπέ στο σαλόνι, και τοποθετείται σε μιά ομάδα δουλειάς, συνήθως στην κουζίνα ή την καθαριότητα... όσο προοδεύει θα του δίνονατι πιό υπεύθυνες θέσεις.

Οι νεοσύλλεκτοι αποθαρρύνονται να μιλάνε μεταξύ τους γιά να μήν ενισχύονται οι αρνητικές τάσεις τους και να μη δημιουργούν ομάδες παρεμβάσεων μέσα στο σπίτι.

Το Daytop δεν είναι ένα υποστηρικτικό αλλά ένα θεραπευτικό περιβάλλον... Σκοπός του Daytop είναι να θεραπεύσει το πρόβλημα, να βοηθήσει την αλλαγή του ατόμου, χρησιμοποιώντας όλο το θεραπευτικό περιβάλλον ως «χύτρα ταχύτητας» γιά να πετύχει να συμπυκνώσει ίσως δέκα χρόνια φυσιολογικής ανάπτυξης σε δύο. Το Daytop δεν προσφέρει δεκανίκια αλλά χειρουργική επέμβαση του είδους «κάντο μόνος σου». Οι συνηθισμένες απόψεις που τιμωρούν ή νταντεύουν τον τοξικομανή, στό Daytop απορρίπτονται ως στερούμενες θεραπευτικής αξίας... Η θεραπεία αρχίζει με το απότομο ξεσκέπασμα του τοξικομανή κατά την εισαγωγή του...

Το νέο μέλος αντιμετωπίζει το Daytop ως κοινότητα καθιερωμένη και οργανωμενη, στην οποία υπάρχουν μέλη σε όλα τα στάδια της εξέλιξης: Από νήπια μέχρι μέλη δύο χρονών ή και περισσότερο, που έχουν δουλειές έξω από το Daytop ή βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας.

Στη φυλακή ή το νοσοκομείο, ηγούνται των άλλων αυτοί που κάνουν τους πιό τρελούς, τους πιό σκληρούς ή που έχουν περισσότερα χρόνια στην πρέζα. Αντίθετα, στο Daytop, αρχηγοί είναι οι πιό υπέυθυνοι και οι πιό έντιμοι... Ενώ η παραμονή στη φυλακή είναι τιμωρία, η παραμονή στο Daytop είναι προνόμιο που κερδίζεται με την αρχική «επένδυση» και με τη συνεχή προσπάθεια. Τα μέλη μερικές φορές διώχνονται. Το γεγονός ότι το Daytop είναι εκλεκτικό σε σχέση με το ποιούς παίρνει και ποιούς κρατά, είναι κρίσιμο γιά τη διατήρηση ενός υψηλού βαθμού συμμόρφωσης, τουλάχιστον εξωτερικής, μεταξύ των παλιών μελών.

● Απαγορεύσεις

Στο Daytop, η διαδικασία της κοινωνικοποίησης επιχειρείται σ' ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Ο συνολικός χρόνος θεραπείας είναι δύο έτη...

Οι τοξικομανείς χαρακτηρίζονται πριν απ' όλα από την απροθυμία τους να προσαρμοστούν στους κανόνες της παραδοσιακής κοινωνίας, και μόνο με μιά πιό γενική έννοια μπορούν να θεωρηθούν προσαρμοστικοί σε μιά δικιά τους υποκουλτούρα.

Στο Daytop, η προσαρμογή απαιτεί ένα σύστημα αποτελεσματικής Καθοδήγησης της συμπεριφοράς των μελών, και ένα σύστημα Κυρώσεων που θα ενθαρρύνουν την προσαρμογή και θα αποθαρρύνουν τις παρεκκλίσεις.

Οι βασικοί κανόνες απαγορεύουν τη χρήση των ναρκωτικών και της βίας. Η απαγόρευση των ναρκωτικών περιλαμβάνει τη χρήση οιασδήποτε χημικής ουσίας, συμπεριλαμβανομένου και του αλκοόλ. Παρ'όλα αυτά, τα μέλη που είναι στα τελευταία στάδια πρίν από την αποφοίτησή τους, επιτρέπεται να είναι «κοινωνικά πότες» (χρήστες αλκοόλ). Το «προνόμιο του ποτού» (αλκοόλ) δίνεται σε κάθε τέτοιο μέλος όταν το προσωπικό θεωρήσει πως είναι έτοιμο.

Ειδικοί κανόνες απαγορεύουν τις σχέσεις ανδρών και γυναικών στο Daytop. Η βασική ιδέα είναι ότι όλα τα μέλη πρέπει να συμπεριφέρονται ως αδελφοί και αδελφές μιάς μεγάλης οικογένειας.. Οπως απαγορεύεται η βία και τα ναρκωτικά, έτσι απαγορεύεται και το σεξ. Υπάρχουν μάλιστα προληπτικοί κανόνες που βοηθούν στην παρεμπόδιση του φλέρτ.

Η αποκλειστικότητα στις σχέσεις απαγορεύεται... Οταν τα μέλη δεν δουλεύουν και δεν κοιμούνται, πρέπει να είναι μαζί με τους άλλους. Απαγορεύεται να απομονώνεται κάποιος. Μικρές ομάδες δεν μπορούν να συγκεντρώνονται έξω από τους χώρους που χρησιμοποιούνται απ'όλα τα μέλη γιά συγκεντρώσεις, εκτός αν συνοδεύονται από κάποιο παλιό μέλος. Απομονωμένα άτομα δεν κάνουν σχέσεις και οι μικρές ομάδες χωρίς την καθοδήγηση των παλιών μελών μπορούν εύκολα να συγκροτήσουν «αρνητικές συμφωνίες» ή να κάνουν «πρεζοκουβέντες» και να μιλούν γιά την παλιά τους ζωή με νοσταλγία ή να κάνουν κριτική στους κανόνες του Daytop.

Στον ηθικό κώδικα του υπεύθυνου ενδιαφέροντος περιλαμβάνεται ένας κανόνας που απαγορεύει τις «χάρες» και τις «αρνητικές συμφωνίες». Αν ένα μέλος της κοινότητας μοιραστεί ένα ένοχο μυστικό μαζί σου, πρέπει να το αναφέρεις σε κάποιο παλιότερο μέλος. Αν δεν το κάνεις και ανακαλυφθείς, θα υπάρξουν αυστηρές επιπτώσεις... (στο Daytop θεωρείται) πως το να κρατάς μυστικά από τους άλλους, είναι αναγκαίο μόνο όταν προσπαθείς να διατηρήσεις αυταπάτες.

Τα όρια του Daytop δεν απαγορεύουν μόνο στα μέλη να έχουν σχέσεις με τον έξω κόσμο, αλλά απαγορεύουν και στον έξω κόσμο να έχει σχέσεις με τα μέλη του. Γι αυτό οι συγγενείς κι οι φίλοι πρέπει να περιμένουν μέχρι το μέλος να κερδίσει το Προνόμιο της Επικοινωνίας... Αυτοί που έχουν διακόψει τη θεραπεία τους είναι πολύ πιό αυστηρά αποκομμένοι από το Daytop και τα μέλη του... θεωρούνται ότι έχουν προδώσει την ομάδα... Οι απόφοιτοι και τα μέλη που έχουν Προνόμιο Εξόδου από το Daytop απαγορεύεται να έχουν κοινωνικές σχέσεις μαζί τους.

Οταν κάποιο παλιό μέλος του Daytop αποκτήσει κάποια σχέση έξω από το σπίτι, θα πρέπει να φέρει στο σπίτι το άτομο που γνώρισε, γιά το γνωρίσει το προσωπικό του Daytop, το οποίο και το ελέγχει ανεπίσημα, όπως ακριβώς θα έκανε μιά Βικτωριανή οικογένεια.

(Τα μέλη ζουν) σε μιά κοινότητα τόσο αυστηρά ελεγχόμενη, στην οποία απαιτείται να εφαρμόζονται οι εντολές, όπως και οι δημόσιες επιπλήξεις, χωρίς παράπονα και αντιδράσεις.

Αλλος βασικός κανόνας είναι ότι οι εντολές των διευθυντών και των άλλων μελών που κατέχουν υψηλές θέσεις στην ιεραρχία, πρέπει να εκτελούνται χωρίς αντίρρηση. Αντίδραση στις εντολές, δηλαδή αντίρρηση, παράπονο ή ακόμα και εκτέλεση τους με τρόπο που να δείχνει έλλειψη σεβασμού, απαγορεύονται και όταν σημειώνονται, αντιμετωπίζονται με αυστηρότητα.

Οταν ένα μέλος φεύγει από το κτίριο, το σημειώνει βάζοντας μιά χρωματιστή ετικέτα πάνω στο όνομά του στον πίνακα με τα ονόματα των μελών που είναι στην είσοδο του σπιτιού. Και όταν επιστρέφει, αφαιρεί την ετικέτα του. Αυτό επιτρέπει να είναι γνωστό πού περίπου βρίσκεται το κάθε μέλος, αλλά και να υπενθυμίζει στα μελη ότι βρίσκονται υπό περιορισμούς.

● Κίνητρα: Ενας «απαρχαιωμένος» Μπηχειβιορισμός

Υπάρχουν πολύ υψηλά κριτήρια απαιτήσεων στο Daytop, που αφορούν όχι μόνο τη συμεπριφορά αλλά και την προσαρμοστικότητα των μελών... Η ανταμοιβή γιά την προσαρμογή δεν είναι απλώς το ότι αποφεύγει κανείς τις κυρώσεις (αρνητική αμοιβή), αλλά κυρίως το ότι απολαμβάνει την ασφάλεια και τη ζεστασιά που δίνει το αίσθημα ότι ανήκει σ' αυτή τη στενά δεμένη ομάδα ανθρώπων. (θετική αμοιβή)

Στο Daytop, ο τοξικομανής ή ο πρώην τοξικομανής, όπως επιμένουν να ονομάζονται με την ενθάρρυνση του προσωπικού, ζεί σε μιά περίεργη κατάσταση ισορροπίας μεταξύ δύο δυνάμεων: από τη μιά μεριά των θετικών δυνάμεων που τον πιέζουν να μείνει στο Daytop και να βάλει τα δυνατά του γιά να γίνει σωστός άνθρωπος, και από την άλλη των αρνητικών δυνάμεων που τον πιέζουν να τα παρατήσει και να γυρίσει στην πιάτσα.

Το μέλος που έφυγε και θέλει να επιστρέψει, περνά από μιά πολύ πιό αυστηρή δοκιμασία. Αντί να αντιμετωπίσει μιά ομάδα συνεντευκτών, έχει συνήθως ν' αντιμετωπίσει τη γενική συνέλευση του σπιτιού. Κάθε μέλος που φεύγει από το Daytop, απειλεί το θετικό κίνητρο των άλλων μελών, γιατί υποκινεί την επιθυμία τους να εγκαταλείψουν τον αγώνα.

Η δημιουργία σχέσεων μεταξύ των νέων και των παλιότερων μελών, σχέσεων με την έννοια ότι ο νέος σέβεται τα παλιότερα μέλη και δεν θέλει να πέσει στα μάτια τους ή να τους απογοητεύσει... (συμβάλλει) στη διαμόρφωση μιάς «τράπεζας θετικών εμπειριών»... Η σχέση που δημιουργείς με τον διευθυντή σου είναι αυτό που οι ψυχίατροι αποκαλούν «μεταβίβαση». Κοιτάς τον διευθυντή σου ως πατρική φιγούρα, περιμένεις με αγωνία την επιδοκομασία του, και είναι πολύ οδυνηρό να πάρεις κάποια επισήμανση απ' αυτόν.

Οταν το μέλος πάρει κάποια σημαντική θέση στην Ιεραρχία, αρχίζει να θεμελιώνεται ένα νέο είδος κινήτρου που βασίζεται στο ότι τώρα πια θεωρείται πρότυπο γιά τα νεότερα μέλη, κι άρα είναι υπέυθυνος γι' αυτά αλλά και γιά το προσωπικό που βασίζεται σ' αυτόν.

2.4. ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ: STALAG 6C

 

● Η φύση του Daytop: Ενας Ολοκληρωτικός Θεσμός

Κατά κάποιο τρόπο, το Daytop ταιριάζει στο μοντέλο του Goffman για τους Ολικούς Θεσμούς (Erving και Goffman, 1961).

[Σημείωση: Εδώ οι ιεροεξεταστές της «Ιθάκης» κατακρεουργούν τον όρο totalitarian institution / ολοκληρωτικός θεσμός που χρησιμοποεί στο πρωτότυπο ο B. Sugarman, αποδίδοντάς τον με τη νεολεξία «ολικός θεσμός» (!)]

Τα μέλη δεν έχουν δικαίωμα ατομικότητας και οι συμμετοχή στις εκδηλώσεις είναι υποχρεωτική, με την έννοια ότι όλοι κάνουν ορισμένα πράγματα μαζί, την ίδια ώρα και μόνο αυτή την ώρα.

Ομως, το Daytop δεν συμφωνεί με το μοντέλο του Goffman σ' ένα κρίσιμο σημείο: Αυτός περιγράφει το προσωπικό και τα μέλη σα να ζουν σε δύο ξεχωριστούς κόσμους. Βέβαια, είναι αλήθεια ότι στο Daytop, το προσωπικό έχει πολύ μεγάλη εξουσία πάνω στα μέλη, και ότι απολαμβάνει προνόμια που δεν έχουν τα μέλη, αλλά παρ' αυτά δεν αποτελούν δυό εντελώς ξεχωριστούς κόσμους. Στο Daytop δεν υπάρχουν στολές και εμβλήματα, ούτε διαφορές στην προέλευση ή τις μελλοντικές δυνατότητες των μελών... Σ' αντίθεση με το μοντέλο του Goffman, στο Daytop τα μέλη μπορούν να ελπίζουν και να περιμένουν να γίνουν κι οι ίδιοι μέλη του προσωπικού μιά μέρα. Γι' αυτό το Daytop διαφέρει πολύ από τους άλλους «Ολοκληρωτικούς Θεσμούς», όπως οι φυλακές ή τα νοσοκομεία, και παρουσιάζει κάποιες ομοιότητες με πολλά Θρησκευτικά Τάγματα που επιτρέπουν εσωτερική ευκινησία.

● Το Πρόγραμμα: Τεχνικές Πλύσης Εγκεφάλου

H κάθε μέρα αρχίζει με την Πρωινή Συνάντηση μετά το πρωινό, και μετά ακολουθεί ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα. Ολα τα μέλη δουλεύουν σε κάποιο τομέα δουλειάς μέχρι την ώρα του μεσημεριανού φαγητού. Μετά απ' αυτό έχει Σεμινάριο. Αμέσως μετά το Σεμινάριο ξαναρχίζει η δουλειά μέχρι την ώρα του βραδυνού φαγητού, που μπορεί να συνεχιστεί και γιά λίγο μετά το φαγητό. Τρία βράδυα τη βδομάδα γίνονται «αντιπαραθετικές ομάδες». Αυτός είναι ο ημερήσιος κύκλος από τη Δευτέρα μέχρι την Παρασκευή. Το απόγευμα του Σαββάτου, το σπίτι είναι ανοιχτό στο κοινό, ή «ανοιχτό σπίτι» όπως το λένε. Η Κυριακή είναι «χαλαρή» μέρα.

● Πρωινή Συνάντηση 1: Η Υπνοπαιδεία

Η πρωινή συνάντηση γίνεται στις 9 το πρωί και είναι υποχρεωτική γιά όλα τα μέλη.

- Καλημέρα, λέει το άτομο που διευθύνει τη συνάντηση.

- Καλημέρα Γιάννη (ή Μαρία), απαντούν όλοι μαζί.

- Ποιός θέλει να διαβάσει τη Φιλοσοφία του Daytop;

Πολλά χέρια σηκώνονται, κι αυτός διαλέγει κάποιον που θα σηκωθεί, θα πάρει το επίσημο αντίγραφο της Φιλοσοφίας του Daytop από τον υπεύθυνο της συνάντησης, θα σταθεί στη μέση του δωματίου, και θα διαβάσει:

«Είμαστε εδώ γιατί δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από τον εαυτό μας. Μέχρι να μάθει ο άνθρωπος να αντιμετωπίζει τον εαυτό του στα μάτια και τις καρδιές των συντρόφων του, θα τρέχει. Οσο θα υποφέρει χωρίς να μοιράζεται τα μυστικά του μαζί τους, δεν θα βρίσκει λύτρωση. Οσο θα φοβάται μήπως τον γνωρίσουν, δεν θα μπορεί να μαθει ούτε τον εαυτό του, ούτε κανέναν άλλο. Θα είναι πάντα μόνος. Πού αλλού μπορούμε να βρούμε τέτοιο καθρέφτη, παρά στη δική μας γή; Εδώ μαζί μας, μπορεί κανείς να δεί καθαρά τον εαυτό του, όχι σαν το γίγαντα των ονείρων του ή το νάνο των φόβων του, αλλά σαν άνθρωπο κομμάτι μιάς ολότητας, με το δικό του μερίδιο στη σκοπιμότητά της. Σ' αυτή τη γή, μπορεί ο καθένας από μας να ριζώσει και να μεγαλώσει, όχι μόνος πιά όπως στο θάνατο, αλλά ζωντανός άνθρωπος μεταξύ ανθρώπων».

Οσο διαβάζεται η Φιλοσοφία, επικρατεί πάντα μιά τρομερή, σχεδόν θρησκευτική, σιωπή και σοβαρότητα ανάμεσα σ' αυτούς που ακούνε. Είναι μιά συγκινητική προκήρυξη που συνοψίζει την κατάσταση ενός τυπικού μέλους του Daytop, με δυναμισμό και ζωντάνια.

[Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο κεφ. 7] η «άγραφη Φιλοσοφία» του Daytop περιλαμβάνει δέκα αρχές:

1. Εντιμότητα,

2. Υπευθυνότητα,

3. Υπεύθυνη αγάπη και ενδιαφέρον,

4. Κάνε σαν να,

5. Οχι δωρεάν φαγητό,

6. Ο,τι δώσεις, θα πάρεις,

7. Εμπιστέψου το περιβάλλον σου,

8. Καλύτερα να καταλαβαίνεις απ' το να σε καταλαβαίνουν,

9. Καλύτερα να δίνεις απ' το να παίρνεις,

10. Δεν μπορείς να το κρατήσεις, άν δεν το χαρίσεις

Το 1968, εμφανίστηκε η «Επιπρόσθετη Φιλοσοφία» του Daytop, που δηλώνει:

1. Πρέπει να αγοράσεις ολόκληρο το πακέτο γιά να το κάνεις να δουλέψει.

2. Αν θέλεις κάτι, πρέπει να δουλέψεις γιά να το αποκτήσεις.

3. Πρόσεχε τί ζητάς, μπορεί και να το πάρεις.

4. Επίγνωση.

5. Αντιπαράθεση.

6. Οχι ανταμοιβή γιά άσχημη συμπεριφορά.

● Πρωινή Συνάντηση 2: «Παρατηρήσεις» και «Ανακοινώσεις»

Μετά τη Φιλοσοφία έρχεται η ώρα των επισήμων «Παρατηρήσεων»... Τα μέλη οφείλουν να κάνουν παρατηρήσεις ο ένας στον άλλο, γιά οποιαδήποτε παράβαση του κανονισμού του Daytop.

Στο γραφείο της εισόδου υπάρχει ένας «Πίνακας Παρατηρήσεων», όπου κάθε άτομο που ανακαλύπτει μιά παράβαση κολλάει ένα χαρτί στο οποίο γράφει τον ένοχο (εάν τον ξέρει), την παράβαση και τ' όνομά του.

Μετά τη «Φιλοσοφία», ο συντονιστής φωνάζει ένα-ένα τα ονόματα που υπάρχουν στον πίνακα... Το πρόσωπο που κόλλησε το χαρτί στον πίνακα, σηκώνεται και περιγράφει, γιά παράδειγμα: «Χτές βράδυ όταν πήγα στην εργοθεραπεία, βρήκα...». (Και ακολουθεί η επιβολή των κυρώσεων από τη μεριά της ομάδας).

Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της Παρατηρήσης:

Πρώτο, τα μέλη δεν διορθώνουν το λάθος του άλλου, αλλά επισύρουν την προσοχή του σ' αυτό γιa να το διορθώσει μόνος του.

Δεύτερο, η παρατήρηση πρέπει να γίνεται φωνακτά κι όχι ψιθυριστά... η ντροπή που θα νοιώσει ο παρατηρούμενος τον βοηθάει να μην επαναλάβει το λάθος του.

Τρίτο, η παρατήρηση γίνεται γιά το καλό εκείνου που την δέχεται...

Οι παρατηρήσεις είναι η κυριότερη μορφή αρνητικών κυρώσεων.

Μετά τις «παρατηρήσεις» γίνονται «ανακοινώσεις». Μερικές έχουν να κάνουν με την καθημερινότητα... άλλες έχουν θεραπευτική σημασία. Μπορεί κάποιο μέλος να θέλει να απολογηθεί γιά κάποιο λάθος του ή να ανακοινώσει ένα πρόβλημά του ή να ζητήσει βοήθεια. Για παράδειγμα:

- Θέλω να σας ενημερώσω ότι το κεφάλι μου είναι ξυρισμένο γιατί έκλεψα γλυκό από την κουζίνα. Ηταν χαζομάρα μου, γιατί αν το ζητούσα θα μου έδιναν. Μπορείτε να με βοηθήσετε; (!!!)

- Θέλω να ζητήσω συγνώμη απ'όλους γιατί δεν ακολούθησα τη διαίτά μου. (!!!)

Οι «Επεξεργασίες» έχουν και ένα δεύτερο, και λιγότερο φανερό, ρόλο: Βοηθά αυτούς που τις κάνουν να εσωτερικεύουν αυτούς τους τύπους και τους κανόνες... Οσοι δεν κάνουν Επεξεργασία, σημειώνονται και ντροπιάζονται δημόσια.

Σε περίπτωση που κανένας δεν αναλαμβάνει την ευθύνη γιά κάποιο αδίκημα, ασκούνται διάφορα μέτρα πίεσης.

Μια μέθοδος είναι να απειλήσει ο υπεύθυνος της Συνάντησης ότι θα γίνει έρευνα γιά την περίπτωση. Αν γιά παράδειγμα, βρέθηκε ένα ξυραφάκι στην τουαλέτα και κανείς δεν παίρνει την ευθύνη γι' αυτό, ο υπεύθυνος μπορεί να ζητήσει να βρεθεί ποιός δεν εχει το ξυραφάκι του (κάθε μέλος δικαιούται να έχει ένα μόνο, που το παίρνει αφού παραδώσει το παλιό του). Η απειλή της έρευνας μπορεί να κάνει τον ένοχο να παρουσιαστεί, παρόλο που μερικές φορές αυτός που ξέχασε το ξυραφάκι, μπορεί να μήν έχει αντιληφθεί ότι είναι ένοχος.

Μιά άλλη μέθοδος είναι να τονίσει ο υπεύθυνος τη σημασία της εντιμότητας και να δώσει έμφαση στο γεγονός ότι το να παραδέχεται κανείς τα λάθη του είναι δείγμα ωριμότητας.

Το δεύτερο μέρος της Πρωινής Συνάντησης είναι πολύ πιο χαροούμενο από το πρώτο. Μπορεί κάποιος να προσφερθεί να πεί ένα ανέκδοτο... (κλπ). Ο ρόλος του είναι να φτιάξει το κέφι και τη διάθεση της ομάδας, ώστε να πάνε όλοι ευχαριστημένοι γιά δουλειά.

● Δουλειά και Επιτήρηση: Arbeit Macht Frei

Η δουλειά κατανέμεται σε ομάδες και η φύση της διαφέρει από ομάδα σε ομάδα (ανάμεσα στις άλλες ομάδες είναι και η ομάδα των Επικοινωνιών που ασχολείται με γραφικές εργασίες, η ομάδα Δημοσίων Σχέσεων που ασχολείται με τα της επαφής της κοινότητας με τον εξω κόσμο και η ομάδα των Ελεγκτών που αστυνομεύει το σπίτι. Τα υπουργεία Προεδρίας, Εξωτερικών και Ασφάλειας, αντίστοιχα, που συνθέτουν ένα πλήρη γραφειοκρατικό μηχανισμό.

Η λειτουργία της Ομάδας των Ελεγκτών, μ' επικεφαλής τον Αρχηγό Ελεγκτή, είναι πολύ σοβαρή γιά την ομαλή λειτουργία του σπιτιού. Οι Ελεγκτές είναι τα μάτια, τα αυτιά και η συνείδηση της κοινότητας. Περιπολούν στο σπίτι, κατοπτεύουν τα μέλη, είναι αγγελιοφόροι των διευθυντών, πρέπει να ξέρουν πού είναι το κάθε μέλος, παρατηρούν ποιοί απομονώνονται... και καταγράφουν στο «βιβλίο ενημερωσης» ό,τι παρατηρούν. Είναι η «αστυνομία» του Daytop, αλλά αυτός ο όρος δεν χρησιμοποιείται εξ' αιτίας της αρνητικής σημασίας που έχει γιά τα μέλη.

Οι τοξικομανείς σπάνια δουλεύουν και είναι πολύ ανεύθυνοι σε ό,τι κάνουν. Αυτό είναι ένα από τα πρώτα πράγματα που πρέπει ν' αλλάξουν. Και γι' αυτό δίνεται μεγάλη σημασία στα ψηλά στάνταρ δουλειάς, την ποιότητα και τη συνέπεια.

Σ' όλες τις ομάδες και σ' όλα τα επίπεδα, κάθε μέλος θα έχει κάποιον ιεραρχικά ανώτερο που θα ελέγχει τη δουλειά του, κι αυτός θα έχει κάποιον άλλο, κλπ. Θεωρητικά, υπάρχουν πολλά άλλα ιδρύματα που υποτίθεται ότι έχουν τόσο αυστηρότατο έλεγχο στην απόδοση της δουλειάς, αλλά είναι αμφίβολο εάν υπάρχουν πολλά άλλα παραδείγματα ιδρυμάτων όπου ο έλεγχος να γίνεται τόσο συχνά και προσεκτικά, κι όπου οι κυρώσεις να είναι τόσο γρήγορες, (μέσω μιας «αλυσίδας κυρώσεων» στρατιωτικού τύπου).

Στο Daytop, η δουλειά θεωρείται μέσο γιά να φτάσει κανείς στο σκοπό του, δεν είναι αυτοσκοπός... είναι ένα μέρος-κλειδί στο γενικό θεραπευτικό πρόγραμμά του.

● Μετά τη δουλειά: «Φαρενάιτ 451» και «Αναμείξου»

Μετά τη δουλειά τα μέλη μπορούν να ξεκουραστούν στους κοινούς χώρους του σπιτιού. Η απομόνωση απαγορεύεται στο Daytop. Με εξαίρεση τα παλιότερα μέλη που μπορούν κάποια στιγμή να διαβάσουν εφημερίδα ή περιοδικό, δεν θα δεις κανέναν άλλο να διαβάζει ένα βιβλίο μόνος του. «Αναμείξου», είναι η εντολή των Ελεγκτών.

Το προσωπικό του Daytop πιστεύει ότι τα πρώην πρεζάκια δεν ξέρουν πώς να χρησιμοποιήσουν τον ελεύθερο χρόνο τους θετικά. Γι' αυτό τους όχι μόνο τους δίνεται λίγος ελεύθερος χρόνος, αλλά και τότε είναι υπό επιτήρηση.

● Σεμινάρια: Λειτουργική και Κατήχηση

Κάθε μέρα, μετά το μεσημεριανό φαγητό, όλα τα μέλη συγκεντρώνονται γιά το Σεμινάριο που διαρκεί μία ώρα... (σ' ένα απ' αυτά, που γίνεται τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα) τα μέλη εξασκούνται να μιλούν γιά το Daytop, ακριβώς όπως θα έκαναν άν είχαν μιά ομιλία έξω. (Σε άλλα σεμινάρια) μπορεί να γίνεται ανάλυση κάποιου κειμένου της Φιλοσοφίας του Daytop ή πάνω σε κάποιο κείμενο της φιλοσοφίας (!) του Εμερσον, του Ράσελ ή άλλου ιδεαλιστή φιλόσοφου. Υπάρχουν επίσης σεμινάρια που γίνονται γιά πολιτική συνειδητοποίηση και ενημέρωση σε θέματα επικαιρότητας...

● Υποδοχή των Επισκεπτών: Ο ολοκληρωτισμός καλωπίζεται

Το Σάββατο όλο το σπίτι καθαρίζεται, ξεσκονίζεται και γυαλίζεται λεπτομερώς. Το σπίτι ανοίγει την Κυριακή (και δέχεται) επισκέπτες που έχουν τηλεφωνήσει και έχουν δηλώσει συμμετοχή. Οταν φτάνουν, γράφουν τα ονόματά τους στο βιβλίο επισκεπτών, τους δείχνουν το σπίτι, και μετά κάθονται όλοι μαζί. Στη συνάντηση προεδρεύει ένας διευθυντής ή υποδιευθυντής.

Το Ανοιχτό Σπίτι εξυπηρετεί διάφορους σκοπούς. Αυξάνει και ενισχύει τις καλές δημόσιες σχέσεις που έχει το Daytop. Τα μέλη που έχουν λιγότερο από ένα μήνα στο σπίτι, σ'όλη τη διάρκεια της βραδιάς συνοδεύονται από ένα παλιότερο μέλος... έτσι προστατεύονται και οι επισκέπτες από μέλη που ίσως τους ταράξουν και δώσουν μιά άσχημη εντύπωση γιά το Daytop.

Το Daytop προκαλεί τον ενθουσιασμό στους (προγραμματισμένους) επισκέπτες, που φυσικά βλέπουν περισσότερο την τρυφερή πλευρά του και λιγότερο τη σκληρή».

2.5 ΙΕΡΑΡΧΙΑ, ΕΛΕΓΧΟΣ, ΕΞΟΥΣΙΑ, ΚΥΡΩΣΕΙΣ

● Iεραρχική Δομή: Οι Κομισάριοι και οι Γιόγκι

Στο Daytop υπάρχουν διάφορες ομάδες (κουζίνας, καθαριότητας, επισκευών, δημοσίων σχέσεων, Ελεγκτών, Συμβουλευτικού σταθμού). Κάθε ομάδα έχει έναν Υπεύθυνο και έναν Βοηθό Υπεύθυνο... (που παίζουν προκαθορισμένους ρόλους): Ο Υπεύθυνος σχεδιάζει το πρόγραμμα της δουλειάς... Ο βοηθός Υπεύθυνος είναι ο «κακός»: Εποπτεύει και πιέζει τα μέλη να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του προγράμματος.

Πάνω από τον Υπεύθυνο είναι ο Συντονιστής. Ιεραρχία δεν υπάρχει μόνο μεταξύ των ατόμων αλλά και μεταξύ των ομάδων. Ετσι, ορισμένες ομάδες (όπως η ομάδα του Συμβουλευτικού Σταθμού, των Δημοσίων Σχέσεων και των Ελεγκτών), θεωρούνται ανώτερες σε σχέση με τις άλλες. Αυτό δημιουργεί μιά πολυδαίδαλη ιεραρχία ατόμων και ομάδων και μιά τεράστια δυνατότητα «προαγωγών»: Αυτός που από Υπεύθυνος κουζίνας γίνεται απλό μέλος της ομάδας Δημοσίων Σχέσεων, θεωρείται ότι έχει ανέβει στην ιεραρχία.

Το γραφείο του Συντονιστή είναι το κέντρο των εντολών του σπιτιού. Εκεί γίνονται οι εισαγωγές των υποψηφίων μελών, (και εκεί) μπαινοβγαίνουν συνεχώς οι Ελεγκτές γιά να παραδώσουν μηνύματα ή εντολές. Αυτό ανατρέπει τη ρήση «η εξουσία είναι μοναξιά». (!)

Ισότιμη θέση με το συντονιστή έχει ο «Γκουρού» που είναι υπεύθυνος να συμβουλεύει τα μέλη. (Ο «Γκουρού») πρέπει να είναι ειδήμων στη Φιλοσοφία του Daytop (και) είναι υπεύθυνος των Αντιπαραθετικών ομάδων. Ο «Γκουρού» διδάσκει τη Φιλοσοφία του Daytop και οργανώνει τις αντιπαραθετικές ομάδες, αποφασίζοντας ποιά μέλη θα βάλει σε κάθε ομάδα.

Επικεφαλής του σπιτιού είναι ο Διευθυντής και ένας υποδιευθυντής, βοηθούμενοι από τον παλιότερο Συντονιστή. Αυτοί οι τρείς δεν εμφανίζονται συχνά στην κοινότητα.

Ο διευθυντής μπορεί να αποφασίζει μόνος του γιά οποιοδήποτε θέμα. Μπορεί να αποφασίσει την προαγωγή ή την έκπτωση οποιουδήποτε στην ιεραρχία. Ο διευθυντής βρίσκεται στην κορυφή της ιεραρχίας και έχει το ελεύθερο να κανονίζει ο ίδιος τις ώρες που θα δουλέψει και το είδος της δουλειάς που θα δώσει στους άλλους. Μπορεί επίσης να έχει διάφορες εξυπηρετήσεις, όπως να του ετοιμάσουν το φαγητό όποτε το ζητήσει και να του το πάνε στο γραφείο του, να του στρώνουν το κρεβάτι του, να στέλνουν τα ρούχα του στο καθαριστήριο, να πλένουν το αυτοκίνητό του. Οτιδήποτε σκεφτεί και ζητήσει, και μπορεί να γίνει από τα μέλη του σπιτιού, θα γίνει».

[Αραγε, τί περισσότερο θα μπορούσε να ζητήσει ένας εξουσιοφρενής;]

● Κοινωνικός Ελεγχος

Μέθοδοι που παρεμποδίζουν τις παρεκτροπές είναι: Η διδασκαλία των κανόνων στα νέα μέλη, η επιβράβευση της σωστής συμπεριφοράς και οι αρνητικές κυρώσεις στη συμπεριφορά που θεωρείται λανθασμένη...

Ο έλεγχος της συμπεριφοράς των μελών διευκολύνεται από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Δεν μπορούν να βγούν από το σπίτι χωρίς να το δηλώσουν, εκτός άν πάρουν άδεια και συνοδεύονται από παλιότερα μέλη. Οταν είναι μέσα στο σπίτι, τον περισσότερο καιρό δουλεύουν ή κάνουν παρέα σε κοινή θέα των υπόλοιπων μελών. Με το σκεπτικό ότι οι περισσότερες παρκτροπές γίνονται μυστικά, η ζωή στο Daytop έχει οργανωθεί με τρόπο ώστε επίτηδες να μειώνει την ατομικότητα στο ελάχιστο.

Η αποδοχή στο Daytop εξαρτάται από την προσαρμογή στις αρχές του, σημαντικότερο μέρος των οποίων είναι οι παρατηρήσεις και η αναφορά (κάρφωμα) αυτών που δεν τις δέχονται και δεν προσαρμόζονται στους βασικούς κανόνες. Ακόμα κι όταν λίγα μέλη προσαρμόζονται και αναφέρουν τις παρεκτροπές των άλλων (χαφιέδες), αυτό επιτρέπει σημαντική επιτήρηση του μέσου μέλους. Επιπλέον, ορισμένα άτομα έχουν ειδικές υπευθυνότητες που αφορούν τον έλεγχο της συμπεριφοράς όλων των μελών. Τέτοια άτομα είναι οι Ελεγκτές (αστυνομικοί) καθώς και όλοι εκείνοι που κατέχουν υψηλές θέσεις στην ιεραρχία.

● Κυρώσεις: Προνόμια, Προαγωγές, Διαπομπεύσεις

Στο Daytop οι κυρώσεις είναι θετικές και αρνητικές. Οι περισσότερες θετικές κυρώσεις έχουν τη μορφή «προνομίων». Οταν ένα μέλος μπαίνει στο Daytop, πρέπει να παραιτηθεί από πολλά δικαιώματα που θεωρούνται δεδομένα από τους ανθρώπους έξω. Θα δώσει όλα τα προσωπικά του αντικείμενα, όπως χρήματα, κοσμήματα, ρολόγια, κλπ, που θα φυλαχθούν μέχρι να του ξαναπαραδοθούν αργότερα. Οσο μένει στο Daytop δεν έχει δικαίωμα να μπαινοβγαίνει όποτε θέλει, να δέχεται επισκέψεις, τηλεφωνήματα ή γράμματα απ' έξω. Αυτά τα δικαιώματα θα τα ξαναποκτήσει σιγά-σιγά ως «προνόμια» που θα του δοθούν γιά την καλή του συμπεριφορά στο Daytop.

Μιά άλλη σημαντική επιβράβευση είναι η προαγωγή του μέλους σε θέσεις μεγαλύτερης υπευθυνότητας και κύρους: Από απλό μέλος σε βοηθό-υπεύθυνου, σε ελεγκτή, σε συντονιστή και τελικά ίσως σε διευθυντή του σπιτιού. Αυτές οι «ονομασίες» και η θέση που τους αντιστοιχεί στο κοινωνικό σύστημα του Daytop, παρέχουν βαθμούς κύρους και σεβασμού ανάλογα με τον βαθμό υπευθυνότητας και ισχύος που έχουν.

Οπως η προαγωγή είναι μιά από τις σημαντικότερες επιβραβεύσεις, έτσι και ο υποβιβασμός σε χαμηλότερη θέση, που είναι αρκετά συχνό φαινόμενο, είναι από τις σημαντικότερες αρνητικές κυρώσεις. Ο υποβιβασμός μπορεί να είναι αποτέλεσμα σοβαρών λαθών... μπορεί όμως να είναι και αποτέλεσμα παρεκτροπής σε προσωπικό επίπεδο, όπως γιά παράδειγμα το πεί κανείς ψέμματα, να κλέψει ή να κάνει ένα τηλεφώνημα χωρίς την άδεια του ανωτέρου του.

Στις πιό σοβαρές ή επαναλαμβανόμενες παρεκτροπές, δίνεται μιά λεκτική επίπληξη ή «επισήμανση». Επισήμανση θα δοθεί στο άτομο που αντιδρά, δηλαδή που αρνείται να δεχθεί μιά παρατήρηση ή διαταγή, με τον απαιτούμενο τρόπο, ευγενικά και χωρίς παράπονα... Οι Ελεγκτές καλούν το μέλος που πρόκειται να πάρει την Επισήμανση στο γραφείο του Συντονιστή. Είναι καθισμένοι σε ημικύκλιο και του λένε να κάτσει όρθιος μπροστά στην πόρτα. Μετά, με μιά προκαθορισμένη σειρά, κάθε άτομο του ημικύκλιου τιμωρεί τη συμπεριφορά του μέλους, αποδίδοντάς του ένα κατηγορητήριο με δυνατή φωνή και υβριστικό τρόπο. Θα τον αποκαλέσουν «Ηλίθιο», «Κωλόπαιδο» και άλλες βρισιές... Τελευταίος θα μιλήσει ο Συντονιστής...

Η επισήμανση έχει έντονη επίδραση στα μέλη και είναι μιά ωφέλιμη εμπειρία γι αυτούς που την παίρνουν αλλά και γι αυτούς που τη δόνουν... βοηθά τα μέλη να εσωτερικεύσουν τις καινούργιες αρχές πιό εύκολα... Καθημερινά δίνεται μιά ντουζίνα Επισημάνσεων.

Υπεύθυνο ενδιαφέρον γιά τον άλλον είναι να του επισημαίνεις τα λάθη μπροστά στους άλλους όταν αυτό τον ντροπιάζει, γιατί έτσι θα τον βοηθήσεις να μάθει και να μη ξανακάνει αυτό το λάθος. Αυτή είναι η τακτική του Daytop.

Οι «Διορισμοί» είναι πιό αυστηρές μαθησιακές εμπειρίες, που όμως δίνονται πιό σπάνια. Γιά παράδειγμα, μπορεί κάποιος να κρεμάσει στο λαιμό του μιά μεγάλη ταμπέλα που θα αναφέρει το πρόβλημά του:

«Είμαι μωρό. Δέν μπορώ να ελέγξω τα συναισθήματά μου. Σας παρακαλώ βοηθείστε με». 'Η «Είμαι ένας ηλίθιος βλάκας. Εκλεψα τσιγάρα όταν δεν με κοίταζε κανείς. Σας παρακαλώ βοηθείστε με.»

Η ταμπέλα είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να εμποδίζει συνεχώς το άτομο, ιδιαίτερα στη δουλειά του. Σκοπός της είναι να υπενθυμίζει συνεχώς σ' αυτόν που την έχει, ότι πρέπει να διορθώσει τη συμπεριφορά του' και να λειτουργεί ως μέσο πίεσης και ανταμοιβής, αφού εάν συμμορθωθεί θα αναμειφθεί με το να τη βγάλει από πάνω του.

Υπάρχουν και άλλων ειδών Διορισμοί, με ανάλογο σκεπτικό, που επιβάλλουν να κουβαλά πάνω του το μέλος το συμβολισμό της παρεκτροπής του. Γιά παράδειγμα, κάποιος που κατ' επανάληψη ξεχνά να σβήνει τα φώτα, πρεπει να κουβαλάει μαζί του μιά λάμπα και να την κρατάει ψηλά... Ο πιο αυστηρός Διορισμός που εφαρμόζεται στους άνδρες είναι να τους ξυρίζουν το κεφάλι. Ανάλογη κύρωση στις γυναίκες είναι να φορούν στο κεφάλι τους μιά κάλτσα που συγκρατεί τα μαλλιά τους, και η απογόρευση να μακιγιάρονται.

Οι Διορισμοί έχουν μιά διπλή λειτουργία: Βοηθούν το άτομο που τους έχει να μάθει κάτι, και υπενθυμίζουν στους άλλους τα λάθη που πρέπει να αποφεύγουν.

Σε μερικούς μπορεί να φαίνεται ότι η Κοινότητα που περιγράφουμε είναι απάνθρωπη κι ότι οι αρχηγοί της είναι σαδιστές. Ομως ας μη ξεχνάμε ότι το Daytop δημιουργήθηκε και υπάρχει γιά να βοηθήσει τους τοξικομανείς να αλλάξουν ζωή και να ξεφύγουν από τα ναρκωτικά.

Οι τυπικοί λόγοι που τείνουν να εμποδίζουν τις σχέσεις εξουσίας έξω από το Daytop (διαφορά ηλικίας, κοινωνική τάξη, ικανότητα επιτηρητή) δεν έχουν γενική εφαρμογή στο Daytop και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δικαιολογίες απ' αυτόν που δεν καταφέρνει να αποδεχθεί την εξουσία επάνω του. Είναι σημαντικό να μάθουν τα μέλη να αποδέχονται την εξουσία...

Οι Κυρώσεις, σ' ένα μεγάλο βαθμό, επιβάλλονται μέσω μιάς Ιεροτελεστίας που περιλαμβάνει αρκετά μέλη να λειτουργούν στο πλευρό της εξουσίας. Γι αυτό όταν ένα μέλος παρεκτρέπεται, αντιμετωπίζει τις συνέπειες μέσα από μιά κατάσταση στην οποία οι άλλοι υπερέχουν αριθμητικά. Αυτό βοηθά εκείνους που αντιπροσωπεύουν την εξουσία του Daytop, να μιλούν με τη βεβαιότητα ότι ελέγχουν απόλυτα την κατάσταση και να καταπιέζουν ψυχολογικά το άτομο που δέχεται τις κυρώσεις...

● Δηλώσεις Υποταγής και Ομολογίες Ενοχής

Οποιοσδήποτε μπαίνει στο Daytop ως μέλος, πρέπει να δηλώσει μπροστά σε μάρτυρες ότι χρειάζεται βοήθεια, ότι θέλει να μπεί στο Daytop, και ότι συμφωνεί να υπακούσει και να δεχθεί τους κανόνες του σπιτιού. Στην πραγματικότητα, αυτό που υποχρεώνει τα νέα μέλη να προσαρμοστούν, είναι κυρίως ο φόβος τους γιά ό,τι τους περιμένει έξω άν φύγουν. Αυτό μπορεί νάναι η φυλακή ή η αγωνία να είναι και πάλι πρεζάκια...

Ο Deitch, γιά παράδειγμα, τους ξεκαθάριζε αμέσως οτι αυτοί που δεν συμφωνούν με τους όρους του, θα έπρεπε να επιστρέψουν αμέσως στη φυλακή... Τα μέλη δέχθηκαν τους όρους του, μια και δεν είχαν άλλη εκλογή...

[Η Ομολογία της Ενοχής, που έχει ιδιαίτερη αξία γιά τη λειτουργία του Daytop, υποβοηθείται κι από τη δημιουργία ενός κλίματος τρομοκρατίας που προγραμματίζεται απ' τους διευθύνοντες]. Αυτό τρομοκρατεί τόσο πολύ τα μέλη που αρχίζουν να «ομολογούν» ό,τι παραβάσεις έχουν κάνει, όταν αρχίζουν οι «Ομάδες Ενοχών».

Η τοποθέτηση νέων μελών σε σημαντική θέση αυξάνει τον πανικό εκείνων που είχαν προηγουμένως παρόμοιες θέσεις και δυναμώνει τις ελπίδες των νεώτερων μελών... Υπάρχει πλέον πίεση να Ομολογήσουν Ενοχές που έχουν αποκρύψει. Αυτές οι Ομολογίες μπορεί να οδηγήσουν σε διορισμούς που δίνονται στα μέλη γιά να βοηθηθούν να «καθαρίσουν από τα σκατά» που κρατούσαν μέσα τους.

Το πρόβλημα είναι καθαρό. Κανένας δεν μπορεί να σώσει μόνος του τον εαυτό του. Σαν ομάδα μπορούν όλοι να σωθούν μόνο εάν πείσουν τους παραβάτες να προσαρμοστούν ή εάν τους ξεφορτωθούν. Αυτός είναι ο στόχος του Κλειστού Σπιτιού και όλων των συστημάτων Κοινωνικού Ελέγχου.

2.6. ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ: ΤΟ ΔΙΛΕΠΤΟ ΤΟΥ ΜΙΣΟΥΣ

 

● Αντιπαραθετικές Ομάδες: 1. Ο «Γκουρού» και το «Αλογο»

Το Daytop είναι ένα πολύπλοκο θεραπευτικό περιβάλλον, στο οποίο οτιδήποτε συμβαίνει σε κάθε μέλος, έχει κάποια θεραπευτική αξία. Σ' αυτό υπάρχουν διάφορα θεραπευτικά εργαλεία, όπως οι παρατηρήσεις, οι επισημάνσεις, τα σεμινάρια, η πρωινή συνάντηση, οι αντιπαραθετικές ομάδες που εντάσσονται στον κατάλογο των βασικών εργαλείων αυτού του περιβάλλοντος.

Το να μαθαίνει κανείς να προσαρμόζεται στους κανόνες της ομάδας και να ελέγχει τις παρορμήσεις του, είναι σημαντικό γιά κάθε άτομο από θεραπευτική άποψη, όπως είναι σημαντικό και γιά τον κοινωνικό έλεγχο. Ανάλογο διπλό ρόλο έχει η συμμετοχή στην επιβολή των κανόνων, και η μάθηση των ρόλων και του ενδιαφέροντος γιά τους άλλους.

Η «αντιπαράθεση» είναι η κεντρική ιδεολογία του Daytop. Αν υποψιάζεσαι ότι ο αδελφός σου «ψήνεται», ότι σκέφτεται να κάνει κάτι ανόητο ή ότι το έχει ήδη κάνει, είναι καθήκον σου να του αντιπαρατεθείς. Ο «Γκουρού» διδάσκει τη Φιλοσοφία του Daytop και οργανώνει τις αντιπαραθετικές ομάδες, αποφασίζοντας ποιά μέλη θα βάλει σε κάθε ομάδα.

Οι αντιπαραθετικές ομάδες εξυπηρετούν δύο κυρίως στόχους: Πρώτον, παρέχουν ένα νόμιμο τρόπο εκτόνωσης της εχθρικότητας και της επιθετικότητας που καταπιέζονται όλες τις άλλες ώρες από τους αυτσηρούς κανόνες του σπιτιού. Και δεύτερο, δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες γιά εντατική «Θεραπεία της Πραγματικότητας», στην οποία το μέλος υποχρεώνεται να ακούσει πώς τον βλέπουν οι άλλοι, δείχνοντάς του ότι τα προβλήματα που έχει είναι αποτέλεσμα της συμπεριφοράς του, κι ότι, συνεπώς, φταίει ο ίδιος γι αυτά.

Οι αντιπαραθετικές ομάδες δημιουργούνται με διαφορετικά άτομα κάθε φορά, ανάλογα με τα χαρτάκια που υπάρχουν (στον πίνακα).

Οταν το άτομο αρνείται να παραδεχθεί το λάθος του, η πίεση από την υπόλοιπη ομάδα αυξάνεται. Θα του πετάξουν στη μούρη προηγούμενα περιστατικά, παρόμοια μ' αυτό που αρνείται τώρα. Τα πνεύματα οξύνονται όταν κάποιος «ξεσκεπάζει» το μέλος, αποκαλύπτοντας πράγματα που του είπε ιδιαιτέρως, τα οποία έρχονται σ' αντίθεση μ' αυτά που λέει τώρα. Οπως και νάχει, η πίεση θα συνεχιστεί έως ότου το μέλος παραδεχθεί ή δεί το σφάλμα του.

Στο Daytop υπάρχει ένα ρητό που λέει: Εάν σου πει κάποιος ότι είσαι άλογο, μάλλον είναι τρελός. Εάν σου το πουν δυό, μάλλον πρέπει να είναι και οι δυό τρελοί. Αλλά εάν σου το πεί όλη η ομάδα, τότε καλύτερα να αγοράσεις σέλα.

Οταν όλα τα μέλη μιάς ομάδας επιμένουν ότι κάποιος είναι αλαζονικός, αυτός είναι δύσκολο να επιμένει ότι δεν είναι... είναι υποχεωμένος να το δεχτεί.

Στην Αντιπαραθετική Ομάδα δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ αυτών που θεραπεύουν και αυτών που θεραπεύονται, μεταξύ του αρρώστου και του υγιή. Σ' αυτή τη θεραπευτική κοινότητα, όλοι είναι συγχρόνως θεραπευτές και θεραπευόμενοι. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς θεραπευμένος γιά να προσφέρει βοήθεια, ούτε πρέπει να ντρέπεται να δεχθεί βοήθεια από τους συντρόφους του, που μπορεί να είναι το ίδιο ή και περισσότερο άρρωστοι απ' αυτόν.

● Αντιπαραθετικές Ομάδες: 2. Οι ρόλοι

Η κατάταξη των διαφόρων τύπων κοινωνικών ρόλων (του Daytop) έγινε από το συγγραφέα. Το προσωπικό και τα μέλη του δεν φαίνονται να είναι ξεκάθαρα ενήμεροι. Οι ρόλοι δεν διδάσκονται, όπως συμβαίνει με όλα σχεδόν τα κομμάτια της Φιλοσοφίας του Daytop. (Ας δούμε τους ρόλους:)

▪ Ο «πρόεδρος», που συγκαλεί τα μέλη και καθοδηγεί την προσοχή της ομάδας.

▪ Ο «κατήγορος» (Εισαγγελέας), που πιέζει με καταγγελίες το μέλος της ομάδας που δεν θέλει να παραδεχθεί το λάθος του.

▪ Ο «μάρτυρας», που καταθέτει τις προσωπικές του εμπειρίες επί του θέματος και «ξεσκεπάζει» (τον κατηγορούμενο).

▪ Ο «ταυτιζόμενος», που μεταφέρει τις προσωπικές του εμπειρίες σ' αυτόν που καθεται στο σκαμνί (και τον) βοηθά να αναστηλωθεί ψυχικά...

▪ Ο «κήρυκας» ή «Ηθικολόγος», που λέει στους άλλους τι πρέπει να κάνουν γιά ν'αλλάξουν συμπεριφορά και στάση.

▪ Ο «καθρέφτης», που λέει στους άλλους πώς τους βλέπει και τους βοηθά να διορθώσουν τη στρεβλή αντίληψη που έχουν γιά τον εαυτό τους...

▪ Ο «προκλητικός», που ερεθίζει τα θύματά του σε τέτοιο σημείο ώστε, μη αντέχοντας άλλο, να ξεσπούν με μανία επάνω του.

▪ Ο «θεραπευτής», που είναι ο πιό πολύπλοκος και ο πιό δύσκολος να οριστεί ρόλος... Ο «θεραπευτής» προσφέρει επίγνωση...

▪ Ο «αναστηλωτής καλλιτέχνης», που (προσφέρει) την «αναστήλωση» στο τέλος της αντιπαραθετικής ομάδας και μετά απ' αυτή. Η «αναστήλωση» περιέχει διάφορα μηνύματα: α) Παρόλο που κατακρίνουμε ένα κομμάτι της συμπεριφοράς σου, εσένα σε δεχόμαστε ως άνθρωπο, α) Ξέρουμε ότι μπορείς να τα καταφέρεις... γ) Θέλουμε να κρατήσεις την υπόσχεση που έδωσες.

▪ Ο «ερυθροσταυρίτης», που είναι ένας παράνομος βοηθητικός ρόλος, που αφορά την προσπάθεια να μεσολαβήσει κάποιος γιά να βοηθήσει αυτόν που υφίσταται την κριτική (που αντιμετωπίζεται αμέσως απ'όλους τους άλλους).

2.8 Η «ΘΕΡΑΠΕΙΑ»: ΕΝΑΣ ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΜΕΝΟΣ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΜΟΣ

 

Ενα από τα βασικά στοιχεία της κοινωνιο-ψυχολογικής θεωρίας του Daytop είναι η απλότητά της... άρα δεν είναι δύσκολο να γίνει κατανοητή και να διδαχθεί σε μιά ομάδα ανθρώπων που δεν έχουν σχολική μόρφωση.(!) Διδάσκεται κυρίως σε μικρές δόσεις, συνδυαζόμενη πάντοτε με συγκεκριμένα ευκολονόητα παραδείγματα. Τα βασικά στοιχεία της ψυχολογικής θεωρίας στο Daytop, είναι... η αντιμετώπιση της Εικόνας του Εαυτού και των Συναισθημάτων

Οι τοξικομανείς και άλλα άτομα με χαμηλή αυτο-εκτίμηση, έχουν την τάση να καλλιεργούν «εικόνες» και να κρύβονται πίσω απ' αυτές... Απ'τη στιγμή που μπεί κάποιος στο Daytop, του αφαιρείται η «εικόνα» του...

Οταν ο υποψήφιος υποχρεώνεται να συμφωνήσει πως είναι «ηλίθιος» και «μωρό», η εικόνα του κλονίζεται, έστω και προσωρινά. Αν μείνει στο Daytop, του αφαιρούνται όλα τα εξωτερικά στοιχεία της «εικόνας» του: του κόβουν τα μακρυά μαλλιά, του ξυρίζουν το μουστάκι και το μούσι, του παίρνουν τα ρούχα και τα στολίδια και του δίνουν ρούχα δουλειάς... Απογυμνωμένα από την ψευτοεικόνα τους, τα μέλη του Daytop υποχρεώνονται να δουν τον εαυτό τους όπως είναι στην πραγματικότητα.

Οπως γίνεται προσπάθεια γιά να αφαιρεθεί η ψευτοεικόνα, έτσι γίνεται προσπάθεια ν'αφαιρεθούν και οποιαδήποτε άλλα «δεκανίκια» χρησιμοποιεί το άτομο γιά να υποστηρίξει την ανάπηρη προσωπικότητά του... Γι αυτό οι παρατηρήσεις και οι επισημάνσεις γίνονται με τρόπο που προσβάλλει το άτομο... Η τακτική του Daytop είναι δυναμική: Αντί να ξοδέψει χρόνο γιά να βρεί το συνδυασμό του χρηματοκιβωτίου, ανατινάζει την πόρτα του. Αυτό εννοεί το προσωπικό του Daytop όταν λέει ότι «η καλωσύνη σκοτώνει τα πρεζάκια». (!)

Παράλληλα, καταβάλλεται προσπάθεια γιά την αντιμετώπιση των Συναισθημάτων των μελών, κι ανάμεσα στα «θεραπευτικά» που χρησιμοποιεί το Daytop γι αυτό το σκοπό είναι) οι «Αρνητικές Συνεδρίες» που γίνονται συνήθως νύχτα και διευθύνονται πάντα από μέλη του προσωπικού που ιεραρχικά είναι πάνω από τους συντονιστές... Σ' αυτές τα μέλη μιλάνε γιά τα αρνητικά ή τρελά πράγματα που έκαναν ή ήθελαν να κάνουν ή που ονειρεύονταν να κάνουν όταν ήταν στην πιάτσα, και οποία ακόμη νοσταλγούν μερικές φορές.

Οι «αρνητικές συνεδρίες» λειτουργούν ως υποκατάστατο των ανεπίσημων κρυφών συζητήσεων γιά κατορθώματα που έκαναν τά μέλη όταν ήταν στην πιάτσα, με τη σημαντική διαφορά ότι αυτό γίνεται υπό την επίβλεψη του προσωπικού που μπορεί να το κρατήσει σε θετικά πλαίσια.

2.9 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ «ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ»

●Το Τείχος του Αίσχους: Μεταξύ «κοινότητας» και κοινωνίας

Το Daytop έχει αυστηρά όρια που το χωρίζουν από τον έξω κόσμο, επιβάλλουν πολλούς περιορισμούς στη συμπεριφορά των μελών και αυστηρές απαιτήσεις γιά την αποδοχή των υποψηφίων... Μερικές φορές τα μέλη που δεν συμβιβάζονται, διώχνονται ή συχνότερα φεύγουν μόνα τους... Το πιό σημαντικό σύμβολο των ορίων είναι η «Καρέκλα αναμονής».

Τα όρια του Daytop δεν απαγορεύουν μόνο στα μέλη να έχουν σχέσεις με τον έξω κόσμο, αλλά απαγορεύουν και στον έξω κόσμο να έχει σχέσεις με τα μέλη του. Γι αυτό οι συγγενείς κι οι φίλοι πρέπει να περιμένουν μέχρι το μέλος να κερδίσει το Προνόμιο της Επικοινωνίας. Αυτοί που έχουν διακόψει τη θεραπεία τους είναι πολύ πιό αυστηρά αποκομμένοι από το Daytop και τα μέλη του... που θεωρούνται ότι έχουν προδώσει την ομάδα. Οι απόφοιτοι και τα μέλη που έχουν Προνόμιο Εξόδου από το Daytop απαγορεύεται να έχουν κοινωνικές σχέσεις μαζί τους.

Οταν κάποιο παλιό μέλος του Daytop αποκτήσει κάποια σχέση έξω από το σπίτι, θα πρέπει να φέρει στο σπίτι το άτομο που γνώρισε, γιά να το γνωρίσει το προσωπικό του Daytop, το οποίο και το ελέγχει ανεπίσημα, όπως ακριβώς θα έκανε μιά Βικτωριανή οικογένεια.

Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι ελάττωσης των περιορισμών με τον έξω κόσμο. Οταν κάποιο μέλος θεωρηθεί αρκετά υπεύθυνο, θα πάει συνοδευόμενο από ένα παλιότερο μέλος, να δώσει κάποια ομιλία έξω από την Κοινότητα. Αργότερα μπορεί να του ανατεθεί κάποια δουλειά στην ομάδα των δημοσίων σχέσεων... Αυτή η δουλειά έχει πολλές ηθικές απολαβές, όπως να έρχεται σε επαφή με διευθυντές εταιρειών ως αντιπρόσωπος της εταιρείας «Χωριό Daytop».

Το «χρίσμα» ή η «αποφοίτηση» γίνεται όταν μιά ομάδα διευθυντών... θεωρήσει το μέλος αρκετά ώριμο να σταθεί στα πόδια του χωρίς την εποπτεία του σπιτιού. Οι απόφοιτοι μπορούν άν θέλουν να μείνουν στο Daytop και τότε τους προσφέρεται μιά έμμισθη θέση. Είναι όμως ελεύθεροι να δουλέψουν και να ζήσουν έξω.. Ο απόφοιτος που θα ζήσει και θα δουλέψει έξω από το Daytop, συνεχίζει να παραμένει, κατά μία έννοια, μέσα στα όρια του Daytop, ως μέλος μιάς ομάδας αναφοράς ή ενός ηθικού κινήματος στο οποίο δίνει την πίστη του.

Περισσότερα από τα μισά μέλη του Daytop που αποφοίτησαν στην αρχή της πορείας του, έμειναν εκεί. Αυτό είναι ένα σημείο που κριτικάρεται συχνά, με την έννοια ότι τα μέλη δεν μπορούσαν να ζήσουν ανεξάρτητα.

Στα 1967-1968, γιά τα μέλη του Daytop υπήρχαν για πρώτη φορά ελκυστικές προοπτικές να κάνουν καριέρα ως προσωπικό του Daytop ή άλλου προγράμματος αποτοξίνωσης.

● Ιδεολογία: Ενας έσχατος απλοϊκισμός

Η «Iδέα» είναι ο όρος που χρησιμοποιείται συχνότερα από τα μέλη και το προσωπικό, όταν αναφέρονται στην κοινότητα, τη φιλοσοφία, τα ιδανικά και τον τρόπο ζωής του Daytop. Η «ιδέα» τα περιλαμβάνει όλα αυτά τα πράγματα συγχρόνως. Μπορεί να λένε, γιά παράδειγμα: «Πρίν έλθω στην Ιδέα», ή «σκοπεύω να ζήσω την ιδέα».

Στο Daytop, ο τοξικομανής πρέπει να αναθεωρήσει την εικόνα που έχει γιά τον εαυτό του και την κατάστασή του. Του λένε να μη θεωρεί πιά τον εαυτό του ως ενήλικα που παίρνει ναρκωτικά, αλλά ως ένα συναισθηματικά ανώριμο άτομο που πρέπει να μάθει από την αρχή πώς να ζεί ως ενήλικας.

Η ψυχολογική θεωρία του Daytop υποστηρίζει ότι ο τοξικομανής χρησιμοποιεί ναρκωτικά γιά ν'αποφύγει την υπεύθυνη συμμετοχή του στη ζωή... Αυτό που προσφέρει το Daytop είναι μιά «θεραπεία πραγματικότητας».

Σ' αντίθεση με τα άλλα θεραπευτικά προγράμματα, το να είσαι μέλος του Daytop είναι προνόμιο κι όχι τιμωρία.

Η «άγραφη φιλοσοφία του Daytop» περιλαμβάνει δέκα αρχές:

1. Εντιμότητα

2. Υπευθυνότητα

3. Υπεύθυνη αγάπη και ενδιαφέρον

4. Κάνε σαν να

5. Οχι δωρεάν φαγητό

6. Ο,τι δώσεις, θα πάρεις

7. Εμπιστέψου το περιβάλλον σου

8. Καλύτερα να καταλαβαίνεις απ'το να σε καταλαβαίνουν

9. Καλύτερα να δίνεις απ'το να παίρνεις

10. Δεν μπορείς να το κρατήσεις, άν δεν το χαρίσεις

Το 1968, εμφανίστηκε η «επιπρόσθετη φιλοσοφία» του, που δηλώνει

1. Πρέπει να αγοράσεις ολόκληρο το πακέτο γιά να το κάνεις να δουλέψει

2. Αν θέλεις κάτι, πρέπει να δουλέψεις γιά να το αποκτήσεις.

3. Πρόσεχε τί ζητάς, μπορεί και να το πάρεις.

4. Επίγνωση.

5. Αντιπαράθεση.

6. Οχι ανταμοιβή γιά άσχημη συμπεριφορά.

●Κοινωνική Οργάνωση του Daytop: Το ιδεώδες της «Κυψέλης»

Στο Daytop υπάρχει μιά δομή εξουσίας που καθορίζει ποιός δίνει και ποιός δέχεται εντολές. Η εξουσία βρίσκεται κυρίως στη δομή της ιεραρχίας που βασίζεται στη δουλειά: Διευθυντές, συντονιστές, υπεύθυνους, βοηθούς υπεύθυνους. Η εξουσία έχει να κάνει και με την αρχαιότητα. Τα μέλη του Daytop ξέρουν ότι αυτοί που έχουν εξουσία, δύναμη και προνόμια, σκέφτονται και ενεργούν με πολύ διαφορετικό τρόπο.

Κάθε μέλος πρέπει να δηλώνει πού βρίσκεται. Οταν δεί κάποιο μέλος να αντιδρά περίεργα, πρέπει να το αναφέρει σε κάποιον ιεραρχικά ανώτερο... Η επικοινωνία λειτουργεί από πάνω προς τα κάτω.

Η επιτυχία του Daytop όσον αφορά τον κοινωνικό έλεγχο και, κυρίως, την αλλαγή της προσωπικότητας... (οφείλεται στο συνδυασμό) τάξης και πειθαρχίας από τη μιά μεριά και τρυφερότητας και συντροφικότητας από την άλλη.

Η πιό σημαντική προυπόθεση μιάς θεραπευτικής κοινότητας γιά τη θεραπεία των τοξικομανών και των ανθρώπων με διαταραχές της προσωπικότητας, είναι να συνδυάζει μέσα στο ίδιο πλαίσιο τη «σκληρή» και τη «μαλακή-σκληρή» τοποθέτηση... Η πειθαρχία και οι αυστηροί κανόνες δεν θα γίνονταν δεκτοί χωρίς τη γνώση ότι αυτοί που επιβάλλουν τους κανόνες και τις κυρώσεις, αγαπούν κΑι ενδιαφέρονται υπεύθυνα γιά τους υπόλοιπους.

Τα μέλη του Daytop δεν αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλο ως μεμονωμένα άτομα, αλλά ως λειτουργούς μιάς γραφειοκρατικής δομής. Μαθαίνουν να λειτουργούν σε πλαίσια που ορίζονται από κανόνες συνολικότητας, επιτυχίας, λειτουργικής ειδίκευσης και συναισθηματικής ουδετερότητας... (Το ιδεώδες της Κυψέλης)

2.9 ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΟΒΟΡΟ «ΜΥΣΤΙΚΟ» ΤΟΥ DAYTOP

●Προϋπόθεση της ύπαρξης του Daytop: Η εξαθλίωση και η δίωξη των χρηστών

Το Daytop εξαρτάται οικονομικά από κρατικές επιχορηγήσεις γιά να πληρώνει ενοίκια, μισθούς, τρόφιμα, άλλα υλικά, φως, νερό, τηλέφωνα, θέρμανση... εξαρτάται από την ύπαρξη υποψηφίων που θα ζητήσουν να μπουν στην κοινότητα και θ'αντικαταστήσουν αυτούς που φεύγουν κι αυτούς που τελειώνουν το πρόγραμμα. Εξαρτάται από την ελάχιστη αποδοχή της κοινωνίας... Εξαρτάται από τους επισκέπτες που θα έρθουν στο ανοικτό σπίτι... Εξαρτάται από τις επιχειρήσεις που έχουν επαφή με την ομάδα Δημοσίων Σχέσεων της κοινότητας γιά δωρέες, γιά τα ψυχολογικά οφέλη που θάχουν τα μέλη αυτής της ομάδας από τούτη την επαφή, αλλά και γιά τα οικονομικά οφέλη του σπιτιού.

Αλλά η ισορροπία του Daytop εξαρτάται και από άλλους πιό απομακρυσμένους παράγοντες όπως:

1. Η συνεχής ύπαρξη νομοθεσίας που καθιστά παράνομη τη χρήση της ηρωίνης και των άλλων ναρκωτικών.

2. Η εξάρτηση του τοξικομανή από τις πηγές της μαύρης αγοράς γιά να προμηθευτεί τη δόση του.

3. Οι προσπάθειες των υπηρεσιών καταστολής να παρεμποδίσουν την προμήθεια των ναρκωτικών.

4. Οι προσπάθειες των εμπόρων να κάνουν πιό αποδοτική την εμπορία των ναρκωτικών, ανεβάζοντας τις τιμές τους.

Ολα αυτά κάνουν πολύ δύσκολη τη ζωή του τοξικομανή, γιατί από τη μιά μεριά προσπαθεί να αποφύγει την αστυνομία, και από την άλλη να προσπαθεί να βρεί ένα μεγάλο χρηματικό ποσό γιά να εξασφαλίσει τη δόση του. Και εξ' αιτίας αυτών των δυσκολιών, μερικοί τοξικομανείς προτιμούν να δεχθούν τους όρους εισαγωγής στο Daytop.

Οποιαδήποτε ομάδα δουλεύει ή ζει έτσι, σε τακτική βάση, μπορεί να ωφεληθεί πολύ από παρόμοιες διαδικασίες. Την εποχή που γινόταν αυτή η μελέτη του Daytop, διάφορες Υπηρεσίες και Θρησκευτικά Τάγματα έστελναν υπαλλήλους τους στο Daytop για εντατική εκπαίδευση.

●Η Εξουσία είναι κι αυτή Ναρκωτικό

Το σπίτι Daytop ξεκίνησε το 1963 σαν ένα σχέδιο αναμόρφωσης και κοινωνικής επανένταξης. Ηταν ένα μικρό αλλά φιλόδοξο σχέδιο που αρχικά περιελάμβανε εικοσι-πέντε μέλη. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1968, ο αριθμός τους είχε αυξηθεί στους 250.

Αυτή την περίοδο, το Daytop (μ' επικεφαλής τον D. Deitch) άρχισε να θεωρείται από τους αρχηγούς του, ένα κοινωνικό κίνημα με ριζοσπαστικούς ή ίσως ουτοπικούς στόχους, κι όχι πιά ένα πρόγραμμα κοινωνικής επανένταξης. Το προσωπικό του Daytop δεν έβλεπε πλέον την προσφορά του σαν αυτή του κοινωνικού λειτουργού που κοινωνικοποιεί τους τοξικομανείς γιά να τους επιστρέψει στην κοινωνία. Κάτω από την επιρροή του Deitch, το προσωπικό υιοθετεί την άποψη ότι αγωνίζεται γιά καλύτερες αρχές που τις υποστηρίζει με περισσότερη εντιμότητα απ'ότι οι τυπικοί αντιπρόσωποι της αμερικάνικης κοινωνίας.

[Σαν συνέπεια αυτής της κατάστασης], το προσωπικό του Daytop άρχισε να καλλιεργεί παρανοικές ιδέες μεγαλείου, κατά τις οποίες, όσοι δεν ζουν σύμφωνα με τα ιδανικά του Daytop, θεωρούνται ανάπηροι.

Οι άνθρωποι του Daytop άρχισαν να βλέπουν τους εαυτού τους ως πρώην ηθικά ανάπηρους, που έχοντας όμως εξευγενιστεί μέσα από τον επιτυχή αγώνα τους, είναι τώρα καλύτεροι από τον μέσο αμερικανό που βρίσκεται έξω.

[Και επειδή η υιοθέτηση της σωτηριακής ιδεολογίας αποτελεί φυσιολογική συνέχεια των παρανοικών ιδεών μεγαλείου] ο Deitch είδε το Daytop σαν ένα Ιεραποστολικό Κέντρο που παρεμβαίνει γιά να σώσει τις ψυχές μερικών υπο-ομάδων που χρειάζονταν σωτηρία (τοξικομανείς), με σκοπό να τους ξαναστείλει τους ανθρώπους που έσωσε πίσω στην κοινωνία που τους δημιούργησε, γιά να προσπαθήσουν ν'αλλάξουν την κατάσταση.

«Είναι καιρός να καταλάβετε ότι ο μόνος λόγος που το Daytop συνεχίζει να λειτουργεί με επιτυχία είναι γιατί δεν ενδιαφέρεται γιά τη θεραπεία από τα ναρκωτικά, ενδιαφέρεται γιά την κοινωνική αλλαγή», διακήρυξε το καλοκαίρι του 1968.

Στις 21/11/1968, ο Joe Pilati ανταπάντησε στον Deitch από τις σελίδες της εφημερίδας «Η Φωνή του Χωριού», με το ενυπόγραφο άρθρο του «Εκρηξη στο Daytop» που έχει τον χαρακτηριστικό υπότιτλο «Εξάρτηση από τη Δύναμη»):

«Η Εξουσία είναι κι αυτή Ναρκωτικό. Οι ανταγωνιστές στις διαφωνίες που απασχόλησαν το Daytop τις περασμένες εβδομάδες, το ξέρουν αυτό καλά. Το πρωταρχικό θέμα της σύγκρουσης είναι το ποιός θα ελέγχει το Daytop. Ηταν μιά σύγκρουση δύναμης, και οι συγκεκριμένες κατηγορίες και θέματα που συζητήθηκαν, ήταν δευτερεύοντα σε σημασία... Η πλειοψηφία του Διοικητικού Συμβουλίου κατηγορούσε τον D. Deitch ότι αυτός και τα σκυλάκια του είχαν παγιδέψει το Daytop με την οικονομική κακοδιαχείριση, την αριστερή πολιτικολογία, το νεποτισμό και τη γενικότερη ανευθυνότητά τους».

ΠΙΝΑΚΕΣ

1) ΚΙΝΗΜΑΤΑ «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ»

2) «ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝΙΩΝ» (1840): Οι 6 «αρχές» ή «η Ιδέα»

[J. Burns: The Answer to Addiction, The Path to Recovery from Alcohol, Drug, Food & Sexual Dependencies. N.Y., Crossroad Publ. Co, 1990, σ. 9].

3) «ΟΜΑΔΑ ΤΗΣ ΟΞΦΟΡΔΗΣ» (1938)

4) ΑΝΑΩΝΥΜΟΙ ΑΛΚΟΟΛΙΚΟΙ (1939): Τα 12 Βήματα

5) ΑΝΩΝΥΜΟΙ ΑΛΚΟΟΛΙΚΟΙ (1955): Τα 10 κοινά σημεία

6) «ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ» ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΤΥΠΟΥ SYNANON (1958) ΚΑΙ DAYTOP (1963)

6.1 Η «άγραφη» (απλοϊκή) φιλοσοφία του Daytop (1965)

Υπενθυμίζεται ότι στο έργο του B. Sugarman Daytop (202 σελίδες) προστέθηκε μια ομιλία του κ. Φοίβου Ζαφειρίδη (22 σελίδες) και κυκλοφόρησε στα ελληνικά ως «κοινό» έργο των Sugarman και Ζαφειρίδη, με αλλαγμένο τίτλο (Οι θεραπευτικές κοινότητες: Απάντηση στα ναρκωτικά- Από το Daytop στην «Ιθάκη, Αθήνα, Κομμούνα, Δεκέμβριος 1990) με πολλές σκόπιμες παρεμβάσεις στη μετάφρασή του.

6.2 Η «Επιπρόσθετη Φιλοσοφία» του Daytop (1966)

7) Τα κοινά σημεία όλων των «κινημάτων»

1. Οι 3 κοινοί παρονομαστές των «κινημάτων»

2. Τα 4 «απόλυτα»

3. Οι 8 «αρχές»

1. Κρατήσου από το θεό.

2. Κρατήσου από την πίστη.

3. Κρατήσου σε πλήρη αποχή.

4. Κρατήσου από τους «ξαναγεννημένους» αδελφούς και αδελφές σου.

5. Η ομάδα είναι απαραίτητη.

6. Μη περιμένεις τίποτα από τους γιατρούς.

7. Η πραγματική δύναμη βρίσκεται στην πίστη.

8. Πίστη σημαίνει ότι πιστεύω ολοκληρωτικά στην «Ιδέα»

Alcoholics Anonymous: Big Book, 1939 (N.Y., A.A. World Service, Inc, 1955)

Casriel Daniel: So Fair a House, The Story of Synanon (N. Jersey, Prentice Hall, 1963)

Endore Guy: Synanon (N.Y., Doubleday, 1968)

Yablonsky Lewis: Synanon, The Tunnel Back (N.Y., McMillan, 1965)