Δημοσθένης Γρίβας
Μπροστά στο απόσπασμα
Κλεάνθης Γρίβας
Όσοι δεν αφήσατε να σπάσουνε τ' ακουστικά σας τύμπανα
από τις επινίκιες παρελάσεις
αφουγκραστείτε.
Άρης Αλεξάνδρου, Ανεπίδοτα γράμματα,
Μούδρος 1948
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΓΡΙΒΑΣ
γιατρός
1912 -1947
τρία τελευταία γράμματα πριν από την εκτέλεσή του
Καταδικάστηκε σε θάνατο στις 13 Ιουνίου 1947
με απόφαση των ένστολων φονιάδων
του Εκτάκτου Στρατοδικείου Καρδίτσας
και δολοφονήθηκε στις 20 Ιουνίου 1947 στο εκτελεστικό απόσπασμα
σε ηλικία 35 ετών
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1. Βιογραφικά στοιχεία
2. Δίκη και εκτέλεση κατά παραγγελία
3. Τα περιουσιακά στοιχεία του και η διάθεση τους
4. Έργα που διασώθηκαν
5. Δημοσθένης Γρίβας: Τρία ανέκδοτα γράμματα
6. Η ταυτότητα της «δίκης» στο Έκτακτο Στρατοδικείο Καρδίτσας (13 Ιουνίου 1947)
7. Τηλεγράφημα του Μητροπολίτη Ιεζεκιήλ στον «εστεμμένο φελλό» Παύλο (13-6-1947)
8. Αποσπάσματα από βιβλία Επαμεινώνδα Σακελλαρίου, αρχίατρου του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ
9. Πίνακας γιατρών του «Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας»
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΜΙΑΣ ΣΚΟΤΕΙΝΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ (1940-1949)
1. Ελληνο-Ιταλικός πόλεμος (1940-1941)
2. Κατοχή και Εθνική Αντίσταση (1941-1944)
3. Δεκεμβριανά και Συμφωνία της Βάρκιζας (1944-1945)
4. Από τη Βάρκιζα στον Εμφύλιο Πόλεμο (1945-1946)
5. Εμφύλιος πόλεμος (1946-1949)
6. Συνοπτικός απολογισμός του εμφυλίου πολέμου
|
Γράμματα χωρίς αποδέκτη Να κάτσεις να τα πείτε όπως μιλάνε οι ζωντανοί να θυμηθείτε τα μάτια που σκοπεύουν μια ντροπή κάτω από τον ώμο τα μάτια που κοιτάνε μια τελευταία φορά πιο πάνω από τις στέγες μα πάνω απ' όλα μην ξεχάσεις πως απ' τους δέκα που τον έριξαν οι εφτά είταν άλλοτε δικοί μας απ' τους εφτά οι τρεις εσείς οι δύο που δεν πιστέψατε ακόμα πως ένα μπλε σακάκι ξεμαθαίνει ν' αγκαλιάζει μόλις μείνει κρεμασμένο στο ντουλάπι δυο λεφτά Όσοι δεν αφήσατε να σπάσουνε τ' ακουστικά σας τύμπανα από τις επινίκιες παρελάσεις αφουγκραστείτε. Άρης Αλεξάνδρου: Ανεπίδοτα γράμματα, Μούδρος 1948 |
Γράμματα με αποδέκτη «Πρώτη φορά μου παίρνανε τόσο χρυσάφι μέσα από τα χέρια» … Πρώτη φορά μου δίνανε τόσο χρυσάφι μέσα στα χέρια». Μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, Καρδίτσα 20 Ιουνίου 1947
|
1. Βιογραφικά στοιχεία
Ο Δημοσθένης Γρίβας γεννήθηκε το 1912 και εκτελέστηκε από τους εθνικιστές το 1947, σε ηλικία 35 ετών.
Ο πατέρας του, Βασίλης Γρίβας, γιατρός και διδάκτορας της ιατρικής (1899), ήταν «ένας από τους ηγέτες της εξέγερσης των αγροτών της Θεσσαλίας» και των γεγονότων του Κιλελέρ (1910). Στις 19-6-1910 παραπέμφθηκε μαζί με 34 άλλους συντρόφους του στο κακουργιοδικείο της Χαλκίδας όπου στις 23-6-1910 οι ένορκοι αθώωσαν όλους τους κατηγορούμενους.
[βλ. Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας. Αθήνα, 20ός Αιώνας, 1958, τόμ. 5, σελ. 185-194. Τα πρακτικά της δίκης και η απολογία του Βασίλη Γρίβα καταχωρούνται στο Γιώργος Καρανικόλας, Κιλελέρ, Αθήνα, Μπάυρον, 1980, σελ. 358-9].
Ο Δημοσθένης Γρίβας, νεαρός φοιτητής εγκολπώθηκε τις ιδέες της αριστεράς κατά τη διάρκεια των σπουδών του στην ιατρική σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών, απ' όπου πήρε το πτυχίο του το 1939.
Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε την Έλλη Συμεωνίδου, τότε φοιτήτρια της νομικής, με την οποία έκαναν δυο παιδιά, τον Βασίλη (1940) και τον Κλεάνθη (1944).
Το 1941, αρνήθηκε να υποχωρήσει σε ποικίλες πιέσεις για να καλωσορίσει τους Γερμανούς κατακτητές κατά την είσοδο τους στην Καρδίτσα (δεδομένου ότι τότε ήταν ο μόνος επιστήμονας στην πόλη που μιλούσε γερμανικά). Και, προκειμένου να αποφύγει τα αντίποινα των Γερμανών, βγήκε στο βουνό (συνοδευόμενος από τη γυναίκα του) πολύ πριν σχηματιστούν οι πρώτες αντάρτικες ομάδες.
Ήταν μέλος του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας και του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) από τη στιγμή της δημιουργίας του και υπηρέτησε ως γιατρός στο «Υγειονομικό Σώμα» του ΕΛΑΣ μέχρι την απελευθέρωση.
Η απολύτως ανιδιοτελής άσκηση της ιατρικής και η πολιτική και πολιτιστική του δραστηριότητα, του εξασφάλισαν το μίσος της ντόπιας ιατρικής συντεχνίας και των πολιτικών του αντιπάλων, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην καταδίκη του σε θάνατο από τους ένστολους φονιάδες του Έκτακτου Στρατοδικείου Καρδίτσας κατά τον εμφύλιο πόλεμο (Ιούνιος 1947), ύστερα από μια παρωδία «δίκης» που έγινε απροειδοποίητα, υπό καθεστώς τρομοκρατίας και χωρίς μάρτυρες κατηγορίας.
Η δεξιά «λευκή τρομοκρατία» που κάλυψε τη χώρα μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας τον ανάγκασε να βγει στο βουνό ως γιατρός του «Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας», παρά τις εκφρασμένες διαφωνίες του με την απόφαση για Εμφύλιο Πόλεμο της αλλοπρόσαλλης και ολοκληρωτικής ηγεσίας του Νίκου Ζαχαριάδη που έλεγχε το ΚΚΕ.
Όπως σημειώνει ο Επαμεινώνδας Σακελλαρίου, αρχίατρος του ΕΛΑΣ αρχικά και στη συνέχεια του ΔΣΕ:
«Η ζωή του γιατρού στο Αντάρτικο έχει δραματικές εξελίξεις μεταξύ καθήκοντος και ζωής. Παράδειγμα ο γιατρός Δημοσθένης Γρίβας από την Καρδίτσα, ίσως και άλλοι που δεν περιέπεσαν στην αντίληψη μου... Ο γιατρός Δημοσθένης Γρίβας πιάστηκε στα Άγραφα μαζί με τραυματίες από τα κυβερνητικά στρατεύματα, πέρασε από Στρατοδικείο και με απόφαση του εκτελέστηκε στις 20 Ιουνίου του 1947… Ο γιατρός πιάστηκε μαζί με τους τραυματίες: αυτό δείχνει ότι τήρησε τον Ιατρικό Όρκο που έδωσε. Παρέμεινε μαζί τους και θυσιάστηκε, δεν τους εγκατέλειψε για να αποφύγει τη σύλληψη και την καταδίκη του από το Στρατοδικείο. Γι' αυτό νομίζω ότι επαξίως μπορεί να κηρυχθεί ως ήρωας, τηρητής του Ιατρικού Όρκου. Και θεωρώ πως το Κράτος πρέπει να επιληφθεί και να κατοχυρώσει με ειδική νομολογία τους ‘Ήρωες του Ιατρικού Όρκου’». [Βλ. Επαμεινώνδας Σακελλαρίου, Διαθέσαμε τη ζωή μας, Θεσσαλονίκη, 1991, σ.. 12 και 108].
[Όλα τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο κείμενο, και όλο το ανέκδοτο υλικό -αλληλογραφία και φωτογραφίες- που αφορά τον Δημοσθένη Γρίβα, βρίσκονται στο αρχείο του γράφοντος]
2. Δίκη και εκτέλεση κατά παραγγελία
Για να αποφευχθούν λαϊκές αντιδράσεις και να καταστεί αδύνατη η προετοιμασία της υπεράσπισης του, η δίκη του ορίστηκε αιφνιδιαστικά και έγινε στο Έκτακτο Στρατοδικείο στο «Κιέριον» της Καρδίτσας στις 13 Ιουνίου 1947. Στη διάρκεια της δίκης οι αρχές επέβαλαν το κλείσιμο των καταστημάτων της πόλης.
Συνήγορός του ήταν ο δικηγόρος Αναγνωστόπουλος (πατέρας του μετέπειτα υπουργού της ΝΔ, Θ. Αναγνωστόπουλου) που ειδοποιήθηκε λίγη ώρα πριν από τη δίκη.
Μάρτυρες κατηγορίας δεν υπήρχαν, ενώ ορισμένοι στρατιώτες του «εθνικού» στρατού (που είχαν αιχμαλωτιστεί από τους αντάρτες, είχαν νοσηλευτεί από τον Δημοσθένη Γρίβα και στη συνέχεια ανταλλάχτηκαν με αντάρτες που είχαν πιαστεί από το στρατό) μετεξελίχτηκαν σε μάρτυρες υπεράσπισης του. Ανάμεσα τους ήταν και ο γιατρός Αθανάσιος Νασιάκος. Όλοι τους έπλεξαν το εγκώμιο του ήθους και της συμπεριφοράς του Δημοσθένη Γρίβα ο οποίος, όπως κατέθεσαν, «δεν έκανε καμιά διάκριση μεταξύ των αριστερών και των δεξιών».
Για αυτή την παρωδία δίκης, η ημερήσια εφημερίδα των Τρικάλων «Θάρρος» γράφει στις 14 Ιουνίου 1947:
«Κατά την απολογία του ο κατηγορούμενος μίλησε επί μία ώρα αναφερθείς αρχικώς εις :ους λόγους οι οποίοι τον εξανάγκασαν να κρύπτεται εντός της πόλεως λόγω της αποφάσεως της Επιτροπής Ασφαλείας διά της οποίας είχε εκτοπισθεί επί ένα έτος.
Ισχυρίστηκε, εν συνεχεία ότι αναγκάσθηκε να μεταβεί στην Μπελοκομίτη, για να εργαστεί ως ιατρός εις την περιφέρεια. Καταλήγοντας, είπε ότι δεν αποδίδει σημασία στην καταδίκη του, αλλά ενδιαφέρεται αποκλειστικώς για τον μη χαρακτηρισμό του από το Στρατοδικείο ως κοινού ληστή, γεγονός το οποίο θα συνεπαγόταν την κηλίδωση της τιμής του.
Ο Βασιλικός Επίτροπος μίλησε δι' ολίγων και ζήτησε την επιβολή της εσχάτης των ποινών. Το απόγευμα εξεδόθη η απόφαση με την οποία επιβλήθηκε εις τον Δημοσθένη Γρίβα η ποινή του θανάτου. Αίτηση της υπερασπίσεως να εκφρασθεί η ευχή του Στρατοδικείου προς μετριασμό της ποινής απερρίφθη.
Ο Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος Ιεζεκιήλ απέστειλε το εξής τηλεγράφημα προς τον Βασιλέα έχον ούτω:
‘Υπτίαις χερσίν καθικετεύω Υμετέρα Μεγαλειότητα
ευαρεστηθή διάταξη αναστολή ποινής
δικασθέντος εις θάνατον ιατρού Γρίβα.
Ταπεινός ευχέτης και ευπειθέστατος θεράπων,
Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος Ιεζεκιήλ».
[Βλ. Εφημ. Θάρρος: «Εις θάνατον ο ιατρός Γρίβας», Τρίκαλα, 14 Ιουνίου 1947].
Αυτή η καθ' υπαγόρευση δίκη χωρίς μάρτυρες κατηγορίας, συγκλόνισε την τοπική κοινωνία και παρότι η αντιπαλότητα και το μίσος της ντόπιας ιατρικής συντεχνίας και των πολιτικών αντιπάλων του γιατρού Δημοσθένη Γρίβα αποτέλεσαν τα ξύλα για το προσάναμμα της πυράς, οι ενοχές και η αμηχανία τους ήταν καθολική.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι μετά την εκφώνηση της καταδικαστικής απόφασης, ο πρόεδρος του στρατοδικείου δήλωσε στη γυναίκα του Έλλη, παρουσία του δικηγόρου του, «Λυπάμαι πολύ κυρία Γρίβα. Ο άνδρας σας είναι αθώος. Πιέστηκα αφάνταστα για να βγάλω αυτή την απόφαση και δεν είχα άλλη εκλογή». Ενώ, ο αρχιμανδρίτης που τον εξομολόγησε πριν εκτελεστεί, είπε στους δικούς του: «Δεν ήμουν άξιος να εξομολογήσω έναν τέτοιο άνθρωπο».
Στις 20 Ιουνίου 1947, σε ηλικία 35 ετών, ο γιατρός Δημοσθένης Γρίβας οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα, φορώντας τις πυτζάμες του, γιατί είχε χαρίσει το κοστούμι και το πανωφόρι του σε συγκρατούμενους τους («για να συνεχίσουν να είναι χρήσιμα»).
Δυο αποσπάσματα κατά σειρά (που αποτελούνταν από συμπατριώτες του και τον γνώριζαν), αρνήθηκαν να εκτελέσουν τη διαταγή «Σκοπεύσατε. Πυρ» και αντικαταστάθηκαν από ένα τρίτο απόσπασμα που το αποτελούσαν στρατιώτες προερχόμενοι από άλλα μέρη της Ελλάδας.
Θάφτηκε σε έναν ομαδικό τάφο που κρατήθηκε μυστικός από την οικογένεια του επί δύο εβδομάδες.
Στη διάρκεια του Εμφυλίου, από το σύνολο των γιατρών του Υγειονομικού Σώματος του ΔΣΕ πέντε έχασαν τη ζωή τους:
● Δυο καταδικάστηκαν σε θάνατο από τους ένστολους φονιάδες των Εκτάκτων Στρατοδικείων και στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα (ο Δημοσθένης Γρίβας στην Καρδίτσα στις 20-6-1947 και ο Κουβαράς).
● Τρεις σκοτώθηκαν σε επιθέσεις του «εθνικού» στρατού κατά των ανταρτών (ο Νίκος Κουκουλιός ή Παλιούρας στον Κόζιακα την άνοιξη του 1947, ο Αθανάσιος Καράμπαμπας στην Κεντρική Μακεδονία το 1948 και ο Κουρδουκλάς στον Όλυμπο το 1949).
[Επαμ. Σακελλαρίου: Το Υγειονομικό του Δημοκρατικού Στρατού, Αθήνα, Τολίδης, χ.χ., σ. 8-9 και 31]
3. Τα περιουσιακά στοιχεία του και η διάθεση τους
Ίσως φανεί παράξενο το ότι στέκομαι στο σημείο αυτό, που είναι όμως ένα απτό δείγμα αλλά και παράδειγμα ενός άλλου ήθους και μιας άλλης εποχής που έχει πλέον οριστικά, ίσως, παρέλθει.
Ο Δημοσθένης Γρίβας, αν και γιατρός ο ίδιος (και γιος διδάκτορα της ιατρικής σε μια εποχή που οι γιατροί με διδακτορικό στην Ελλάδα μπορούσαν να μετρηθούν στα δάκτυλα των δυο χεριών), τα μόνα περιουσιακά στοιχεία που κατείχε την ώρα της εκτέλεσης του, είναι τα γυαλιά, το δακτυλίδι, η ταυτότητα, η βέρα, το ρολόι, η σιγαροθήκη, ο αναπτήρας, τα ξυριστικά εργαλεία, το πουλόβερ, το στυλό του και ένα χειροποίητο σκάκι, τα οποία, στο τελευταίο του γράμμα στη γυναίκα του, της ζητάει να τα μοιράσει στους δικούς του σαν ενθύμιο:
«Από τα λίγα ατομικά μου πράγματα πού αφήνω, δώσε στους δικούς μας από κάτι για ενθύμιο. Στη μανούλα μας, τα γυαλιά μου, εσύ να κρατήσεις το δακτυλίδι και την ταυτότητα, τη βέρα μου να την κάνεις ενθύμιο στον Τούλη, το ρολόι μου στο Λάκη, στο Μήτσο μας, την μαύρη σιγαροθήκη, στον αδελφό μας Γιώργο, τον αναπτήρα μου, στον Κροίσο τα ξυριστικά εργαλεία, στον Βάγιο μας το πουλόβερ, στον Αποστολάκη της Πόπης το στυλογράφο. Το σκάκι καμωμένο από αγαπητούς φίλους συγκροτούμενους να το κρατήσεις για ενθύμιο».
Ενώ για τα υπόλοιπα «περιουσιακά» του στοιχεία (δηλαδή τις μελέτες, εισηγήσεις και ομιλίες που έκανε σε λαϊκά σεμινάρια και δημόσιες εκδηλώσεις του ΕΑΜ), οι οδηγίες που αφήνει στη γυναίκα του είναι:
«αφού τις αντιγράψεις να τις κρατήσεις για ενθύμιο και τα αντίγραφα να τα παραδώσεις εν καιρώ στον προορισμό τους».
4. Έργα που διασώθηκαν
Τα λιγοστά έργα του που διασώθηκαν, αποτελούν ένα μικρό αλλά ενδεικτικό στοιχείο της ευρύτητας της σκέψης και των ουσιαστικών ενδιαφερόντων του γιατρού Δημοσθένη Γρίβα:
1) ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΣΕ ΛΑΪΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΤΟΥ ΕΑΜ
1. Γενετήσια ορμή (σελίδες 17)
2. Έρωτας (σελίδες 9)
3. Ηθική (σελίδες 14)
4. Λαϊκή υγεία (σελίδες 46)
Σημείωση: Τα «Γενετήσια ορμή», «Έρωτας» και «Ηθική» αποτελούν μια τριλογία.
2) ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΑΜ
1. Ναρκωτικά και τοξικομανείς (Μάιος 1946), σελίδες 20
2. Υγιεινή και κοινωνικές αρρώστιες (Ιούνιος 1946), σελίδες 21
3. Ο γιατρός στη σοσιαλιστική κοινωνία ή στην υπηρεσία της κοινωνίας (Ιούλιος 1946), σελίδες 17
4. Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας και η λαϊκή υγεία (Ιούλιος 1946), σελίδες 14
5. Αγροτική υγεία (Οκτώβριος 1946), σελίδες 28
6. Ο φεμινισμός & η διακήρυξη των επιστημόνων της «Χριστιανικής Ένωσης» (Ιανουάριος 1947), σελίδες 7
7. Από την ηρωική μάχη των Φαρσάλων: Ένα απίστευτο δράμα (Αχρονολόγητο), σελίδες 5
8. Η ευγονία της φυλής (Αχρονολόγητο), σελίδες 10
Σημείωση: Το «Ναρκωτικά και Τοξικομανείς» γράφτηκε στις 20/5/1946 και παρουσιάστηκε σε ειδική εκδήλωση του ΕΑΜ για τα ναρκωτικά στο θέατρο «Παλλάς» της Καρδίτσας στις 25 Μαΐου 1946.
5. Δημοσθένης Γρίβας: Τρία ανέκδοτα γράμματα
1. Γράμμα στη γυναίκα του Έλλη
Καρδίτσα 14 Ιουνίου 1947
Ελλίτσα μου,
Παραδόξως διατηρώ απόλυτη ψυχραιμία στις τελευταίες στιγμές της ζωής μου. Προδιέθεσα τον εαυτό μου για τον θάνατο. Μου φαίνεται ότι θα τον αντιμετωπίσω σαν παιχνιδάκι.
Για να μη χάσω την ψυχραιμία μου και γελοιοποιηθώ, θα σας παρακαλέσω να αποφύγεις εσύ, η μαμά και τα παιδιά να με δείτε, χωρίς να το θεωρήσετε αυτό σαν αδιαφορία. Οι άλλοι μπορούν να μ' επισκεφθούν.
Φροντίστε να πάρετε όλα τα πράγματα μου, τα όποια αναγράφονται λεπτομερώς σε σημείωμα μου μαζί με τις τελευταίες οδηγίες μου, και να διατεθούν σύμφωνα με τις θελήσεις πού διατύπωσα.
Κουράγιο αγαπημένοι μου. Η ζωή είναι ένα φευγαλέο όνειρο και ο θάνατος ένας διαρκής ύπνος.
Σάς φιλώ
Δήμος
Οδηγίες
1) Να συγκεντρώσεις όλα τα βιβλία μου. Από τον Τάκη Αλλαμανή θά ζητήσεις τρεις τόμους Ειδικής Νοσολογίας. Να συγκεντρώσεις τις μελέτες, διαλέξεις και χρονογραφήματα.
2) Να ζητήσεις από τους συγκρατούμενους μου Κανταρζή Νίκο και Κασούρα τη μεγάλη σύριγγα μου (είναι στο Σχολείο).
3) Να ζητήσεις από τον Βάϊο Τσελίκα από την Καρδίτσα το σακάκι πού άφησα σ' αυτόν φεύγοντας από το σπίτι του. Συχνάζει στον Χαρίλαο Αλεξόπουλο.
4) Να πάρεις όλα τα πράγματα μου από το συρτάρι του φαρμακείου (φάρμακα και επιδέσμους να τα πωλήσεις στον Μαλλιόπουλο).
5) Αν δεν πήρες όλα τα πράγματα μου από τον Γιώργο, να τα πάρεις.
6) Τις αρβύλες μου να τις κάνεις αρβυλάκια για τη Γεωργία.
Ελλίτσα
Σου στέλνω την πετσέτα. Επίσης, μέσα στην πετσέτα θα βρείτε:
1) Τα ακουστικά μου.
2) Την οδοντόβουρτσα.
3) Μια σακούλα ζάχαρη.
4) Μια εφημερίδα πού γράφει για την καταδίκη.
5) Το πινέλο και των οδοντόπαστα.
6) Ένα σακάκι για ενθύμιο, που μου δώρισαν οι συγκρατούμενοι μου.
7) Δύο μαντήλια, άπλυτα.
Τα άλλα πράγματα θα τα ζητήσετε μετά την εκτέλεση μου.
Δήμος
Υ.Γ. Ας έρχεται πρωί και απόγευμα ό Μήτσος ή ό Γιώργος (τονώνεται το ηθικό μου όταν τους βλέπω).
2. Γράμμα στη γυναίκα του Έλλη
Σάββατο 13 Ιουνίου 1947
Αγαπημένη μου Έλλίτσα,
Στις τελευταίες στιγμές της ζωής μου, όλη ή σκέψη μου πετάει κοντά σου, στ' αγαπημένα μας αγγελούδια Λάκη και Τούλη, στη δυστυχισμένη μανούλα και Μήτσο και στους συγγενείς και φίλους.
Αν στη συντροφική μας ζωή σε ψύχρανα κάποτε, θέλω να πιστέψεις πώς δεν το έκανα σκόπιμα. Για μένα ήσουν πάντα μια υπέροχη συντρόφισσα, ένα αγνό διαμάντι. Σου άξιζε γι' αυτό καλλίτερη τύχη.
Λυπάμαι πού δεν μπόρεσα να σου χαρίσω την ευτυχία πού ονειρευόμουνα. Ή κοινή μας ζωή ήταν ένας διαρκής αγώνας γεμάτος κόπους και περιπέτειες. Φεύγω από κοντά σου με τις καλύτερες αναμνήσεις για σένα. Στάθηκες στο πλευρό μου και στις τελευταίες ήμερες μου και αγωνίστηκες για τη διάσωση μου υπεράνθρωπα.
Όπως τότε, έτσι και υστέρα από τον άδικο χαμό μου να σταθείς ψύχραιμη και υπερήφανη γιατί ό σύντροφος σου δεν υπήρξε ποτέ εγκληματίας αλλά ένας αλτρουιστής που τον εαυτό του και την επιστήμη του διέθεσε για την εξυπηρέτηση των λαϊκών μαζών. Αυτό είναι πασίγνωστο και δεν μπορούν ούτε οι εχθροί μου να το αρνηθούν (εννοώ τους πολιτικούς εχθρούς, γιατί προσωπικούς δεν είχα ποτέ). Μαζί με τη δική σου σκέψη θα ενώνεται και ή σκέψη χιλιάδων ανθρώπων του λαού που γνώρισαν τον εσωτερικό μου κόσμο.
Στάσου ψύχραιμη και αντιμετώπισε τη ζωή γενναία. Ανάθρεψε τα δύο αγγελούδια μας με προσοχή ώστε να γίνουν μια μέρα αντάξιοι διάδοχοι μου. Να έχεις εμπιστοσύνης στα ευγενικά ιδανικά και στη δικαίωση τους.
Όσο για την ατομική σου ζωή, είσαι απολύτως ελεύθερη από κάθε ηθική δέσμευση απέναντι στη μνήμη μου. Αν χρειασθεί να ξαναδημιουργήσεις τη ζωή σου, μη διστάσεις διόλου. Το μόνο που πρέπει να προσέξεις είναι τα παιδιά μας. Να τα μεγαλώσεις προσεκτικά και να τους εμφυσήσεις τις πραγματικές κοινωνικές ιδέες ώστε να μην αποξενωθούν ποτέ από το λαό. «Κοντά στο λαό και για το λαό», να είναι το «πιστεύω» τους.
Διευθέτησε όλες τις εκκρεμείς υποθέσεις, συγκέντρωσε όλα τα σκόρπια πράγματα και τα βιβλία. Όσο για τις διαλέξεις και τις μελέτες μου, αφού τις αντιγράψεις, να τις κρατήσεις για ενθύμιο και τα αντίγραφα να τα παραδώσεις εν καιρώ στον προορισμό τους (θα βρεις φίλους να σε κατατοπίσουν).
Από τα λίγα ατομικά, πράγματα πού αφήνω, δώσε στους δικούς μας από κάτι για ενθύμιο. Στη μανούλα μας, τα γυαλιά μου, εσύ να κρατήσεις το δακτυλίδι και την ταυτότητα, τη βέρα μου να την κάνεις ενθύμιο στον Τούλη, το ρολόι μου στο Λάκη, στο Μήτσο μας την μαύρη σιγαροθήκη, στον αδελφό μας Γιώργο τον αναπτήρα μου, στον Κροίσο τα ξυριστικά εργαλεία, στον Βάγιο μας το πουλόβερ, στον Αποστολάκη της Πόπης το στυλογράφο. Το σκάκι καμωμένο από αγαπητούς φίλους συγκρατούμενους να το κρατήσεις για ενθύμιο.
Δώσε τους τελευταίους χαιρετισμούς μου σε όλους τους συγγενείς, φίλους και γνωστούς.
Φίλησε από μέρους μου τα παιδάκια μας.
Σε φιλώ
Δήμος
Υ.Γ. Επιθυμία μου είναι να βαφτίσεις τα κοριτσάκια του κουμπάρου μας και της Μαρίας του Κώστα (στο πρώτο να δώσεις το όνομα Ηλέκτρα και στο δεύτερο αυτό που του έδωσα και που το ξέρει η ίδια).
3. Γράμμα στην αδελφή του Πόπη
και τον σύζυγο της Βάιο Νικολόπουλο
Καρδίτσα 12 Ιουνίου 1947
Αγαπημένοι μου Βάγιο καί Πόπη
Είμαι θύμα της πολιτικής σκοπιμότητας. Καταδικάστηκα σε θάνατο χάρις στην εμπάθεια των αντιφρονούντων συμπολιτών μας. Φεύγω από τη ζωή χωρίς να ανταποκριθώ στις υποχρεώσεις που ανέλαβα απέναντι σου και της αδελφούλας μου. Το όνειρό μου ήταν να σπουδάσω τον Αποστολάκη μας, ήταν άτυχος ό καημένος.
Δεν θέλω να στεναχωρηθείτε καθόλου για το θάνατο μου. Εκείνοι που συνέργησαν σ' αυτόν, θα τιμωρηθούν. «Εστί δίκης οφθαλμός ος τα πάνθ' ορά».
Σας ευχαριστώ για τις προσπάθειες διασώσεως μου που καταβάλατε.
Ευχαρίστησε εκ μέρους μου τον Θανασάκη που εκδήλωσε τη συμπάθεια του για μένα και ενήργησε, έστω και χωρίς αποτέλεσμα.
Όσο για τον Γιώργο και τους δισταγμούς του να ενδιαφερθεί για μένα, δεν έχω τίποτα να γράψω. Ας ζήσει κι' ας ευτυχήσει στη ζωή του μ' ένα βάρος στην ψυχή του.
Φιλήστε μου τον Λάκη.
Δώστε τους τελευταίους χαιρετισμούς μου στους θείους και τους συγγενείς της Έλλης.
Φεύγω με ήσυχη τη συνείδηση ότι δεν έκανα κακό σε κανέναν. Τα αλτρουιστικά μου αισθήματα θα μείνουν παροιμιώδη όπου εργάσθηκα. Μου είναι αρκετό ότι ένα μεγάλο μέρος λαού θα με θυμάται και θα μ' ευγνωμονεί.
Σας φιλώ για τελευταία φορά
Δήμος Γρίβας
ιατρός
[Σημείωση Κ.Γ.: O «Αποστολάκης» είναι ο ανιψιός του Απόστολος Νικολόπουλος που, αργότερα, κόσμησε τη δικαιοσύνη, ως εισαγγελέας].
6. Η ταυτότητα της «δίκης» στο Έκτακτο Στρατοδικείο Καρδίτσας
(13 Ιουνίου 1947)
Ο γιατρός ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΓΡΙΒΑΣ (1912-1947) καταδικάστηκε σε θάνατο
στις 13 Ιουνίου 1947 με απόφαση των ένστολων φονιάδων
που απάρτιζαν το Έκτακτο Στρατοδικείο Καρδίτσας
και δολοφονήθηκε στις 20 Ιουνίου 1947 στο εκτελεστικό απόσπασμα
σε ηλικία 35 ετών
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ «ΔΙΚΗΣ» ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΓΡΙΒΑ
ΣΤΟ ΕΚΤΑΚΤΟ ΣΤΡΑΤΟΔΙΚΕΙΟ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ, 13 ΙΟΥΝΙΟΥ 1947
1. Οι ένστολοι φονιάδες
ΘΕΟΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Ανδρέας Αντ/χης πεζικού, πρόεδρος
ΘΥΜΗΣ Σπυρίδων Ταγ/χης πεζικού
ΖΑΛΑΧΩΡΗΣ Νικόλαος Ταγ/χης πεζικού
ΛΥΡΙΤΖΗΣ Αθανάσιος Λοχαγός πεζικού
ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Κων/νος Λοχαγός πεζικού
ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Γεώργιος Βασιλικός επίτροπος
ΡΑΜΦΟΣ Ιωάννης Υπολ/γός ΣΔ, γραμματέας
(Οι περισσότεροι έκαναν καριέρα «εθνικόφρονα» στο παρακράτος του ΙΔΕΑ)
2. Οι μάρτυρες κατηγορίας
ΚΑΝΕΝΑΣ
3. Οι μάρτυρες υπεράσπισης
ΑΝΤΩΝΙΟΥ Άγγελος
ΑΡΓΥΡΙΟΥ Νικόλαος
ΓΡΙΒΑΣ Γιώργος
ΚΑΟΥΡΑ Δέσποινα
ΛΙΑΚΟΥ Δήμητρα
ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ Ιωάννης
Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος ΙΕΖΕΚΙΗΛ (Τηλεγράφημα στον Παύλο)
7. Τηλεγράφημα του Μητροπολίτη Ιεζεκιήλ
στον «εστεμμένο φελλό» Παύλο (13-6-1947)
Υπτίαις χερσίν καθικετεύω Υμετέρα Μεγαλειότητα
ευαρεστηθή διάταξη αναστολήν ποινής
καταδικασθεντος εις θάνατον ιατρού Γρίβα.
Ταπεινός ευχέτης και ευπειθέστατος θεράπων,
Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος Ιεζεκιήλ,
13 Ιουνίου 1946
8. Αποσπάσματα από βιβλία του Επαμεινώνδα Σακελλαρίου,
αρχίατρου του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ
ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ:
Το Υγειονομικό του Δημοκρατικού Στρατού (Αθήνα, Τολίδης, χχ) και
Διαθέσαμε τη ζωή μας (Θεσσαλονίκη 1991)
«Την άνοιξη του 1947, στα βουνά των Αγράφων πιάστηκε με τραυματίες από τα κυβερνητικά στρατεύματα, ο γιατρός Δημοσθένης Γρίβας του Βασιλείου και εκτελέστηκε στις 20 Ιουνίου 1947 μετά από απόφαση εκτάκτου στρατοδικείου».
Επαμ. Σακελλαρίου: Το Υγειονομικό του Δημοκρατικού Στρατού (Αθήνα, Τολίδης, χχ., σ. 31, 8-9)
«Η ζωή του Γιατρού στο Αντάρτικο έχει δραματικές εξελίξεις μεταξύ καθήκοντος και ζωής. Παράδειγμα ο γιατρός Δημοσθένης Γρίβας από την Καρδίτσα, ίσως και άλλοι που δεν περιέπεσαν στην αντίληψη μου. Πιάστηκε μαζί με τους τραυματίες στα Άγραφα, πέρασε από Στρατοδικείο και εκτελέστηκε. Προτίμησε να παραμείνει με τους τραυματίες του και να εκτελεστεί, παρά να τους εγκαταλείψει.»
Επαμ. Σακελλαρίου: Διαθέσαμε τη ζωή μας (Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 12)
«Ο γιατρός Δημοσθένης Γρίβας πιάστηκε στα Άγραφα μαζί με τραυματίες από τα κυβερνητικά στρατεύματα, πέρασε από Στρατοδικείο και με απόφαση του εκτελέστηκε στις 20 Ιουνίου του 1947. Ο γιατρός πιάστηκε μαζί με τους τραυματίες του: αυτό δείχνει ότι τήρησε τον ιατρικό όρκο που έδωσε. Παρέμεινε μαζί τους και θυσιάστηκε, δεν τους εγκατέλειψε για να αποφύγει τη σύλληψη και την καταδίκη του από το Στρατοδικείο. Γι αυτό νομίζω ότι επαξίως μπορεί να κηρυχθεί ως ήρωας, τηρητής του ιατρικού όρκου. Και θεωρώ πως το κράτος πρέπει να επιληφθεί και να κατοχυρώσει με ειδική νομολογία τους Ήρωες του Ιατρικού Όρκου'».
Επαμ. Σακελλαρίου: Διαθέσαμε τη ζωή μας
(Θεσσαλονίκη 1991)
9. Πίνακας Γιατρών του «Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας»
|
ΕΛΛΗΝΕΣ ΓΙΑΤΡΟΙ Αποστολίδης Βασιλείου Βασίλης (Κύπριος) Γκιζέλη-Νικολέττου Καίτη Γρίβας Δημοσθένης Δαδαλιάρης Βασίλης Δάμκας Χρήστος Καράμπαμπας Αθανάσιος Κολοβός Στέφανος Κουβαράς Κουκουλιός Νίκος Κουρδουκλάς Λουκίδης Λουκάς Μαγκάκης Νίκος Μπαρτζιώτας Δ. Νεδέλκος Γεώργιος Νιτσόπουλος Ορφανός Μιχάλης Σακελλαρίου Επαμεινώνδας Σκουλάς Δρόσος Σκύφτης Τ. Στεφανίδης Τζαμαλούκας Γιώργος Τράντος Φυλαχτός Φιλ. Φωτόπουλος Χουζούρης Στέφανος |
ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΙ Ποτήρη Καίτη Αυγή ΞΕΝΟΙ ΓΙΑΤΡΟΙ (Εθελοντές) (αναφέρονται με ψευδώνυμα) Άρης, Πολωνός Θεόδωρος, Βούλγαρος Ιπποκράτης, Πολωνός Μήτσιος, Βούλγαρος Τιμπόρ, Ούγγρος και μερικοί Αλβανοί
|
ΕΦΕΔΡΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ ΓΙΑΤΡΟΙ ΤΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΠΟΥ ΣΥΝΕΛΗΦΘΗΣΑΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΣΕ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΩΣ ΓΙΑΤΡΟΙ Καραϊωσηφίδης Μένιος Μπουρέκας Νασιάκος Αθανάσιος Πετρόπουλος Τάκης Σκουλάς Δρόσος Χατζηδημητρίου Τάκης
ΓΙΑΤΡΟΙ ΠΟΥ ΕΚΤΕΛΕΣΘΗΚΑΝ ΜΕ ΑΠΟΦΑΣΗ ΕΚΤΑΚΤΩΝ ΣΤΡΑΤΟΔΙΚΕΙΩΝ Γρίβας Δημοσθένης Κουβαράς ΓΙΑΤΡΟΙ ΠΟΥ ΣΚΟΤΩΘΗΚΑΝ ΣΕ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ Καράμπαμπας Αθανάσιος Κουκουλιός Νίκος Κουρδουκλάς |
ΠΗΓΗ: Επαμεινώνδας Σακελλαρίου (αρχίατρος του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ): Διαθέσαμε τη ζωή μας (Θεσσαλονίκη 1991), σελ. 222.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΜΙΑΣ ΣΚΟΤΕΙΝΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ (1940-1949)
1. Ελληνο-Ιταλικός πόλεμος (1940-1941)
Στις 5.30 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 (μισή ώρα πριν λήξει το τελεσίγραφο) τα ιταλικά στρατεύματα περνούν τα ελληνο - αλβανικά σύνορα και μέχρι τις 8 Νοεμβρίου φτάνουν ως την Ηγουμενίτσα και το Μέτσοβο.
Από την επόμενη μέρα αρχίζει η αντεπίθεση των ελληνικών δυνάμεων που (παρά την ολοκληρωτική έλλειψη κάθε προπαρασκευής τους από την δικτατορία και την ανυπαρξία κάθε είδους σύγχρονου υλικού για εφοδιασμό τους) από τις 14 Νοεμβρίου 1940 αποκτούν πλήρη πρωτοβουλία στο πεδίο των πολεμικών επιχειρήσεων και διαδοχικά καταλαμβάνουν την Κόνιτσα (16 Νοεμβρίου 1940), Κορυτσά (22 Νοεμβρίου 1940) και Αργυρόκαστρο (8 Δεκεμβρίου 1940).
Στις 28 Δεκεμβρίου 1940 ο ελληνικός στρατός κρατούσε τη γραμμή Αδριατική - Τεπελένι - Κλεισούρα - Οχρίδα και σ' αυτή τη θέση θα μείνει μέχρι την έναρξη της ιταλικής αντεπίθεσης (Μάρτιος 1941) που θα διακοπεί στις 16 Μαρτίου 1941, αφού γίνει ολοφάνερη η αδυναμία του ιταλικού στρατού να πετύχει κάποιο ρήγμα στη γραμμή των ελληνικών δυνάμεων.
Η κατάσταση αυτή (που συντελεί στην αλλαγή της στάσης της Αγγλίας, όταν γίνεται φανερή η δυνατότητα της Ελλάδας να κρατήσει το αλβανικό μέτωπο), θα μεταβληθεί προς όφελος των δυνάμεων του Άξονα στις 6 Απριλίου 1941, με την έναρξη της γερμανικής επίθεσης κατά της Ελλάδας.
2. Κατοχή και Εθνική Αντίσταση (1941-1944)
● Στις 27 Μαρτίου 1941 ο Χίτλερ ανακοινώνει στους επιτελείς του την απόφαση του να εισβάλλει στη Γιουγκοσλαβία και στην Ελλάδα, αναβάλλοντας για 4 εβδομάδες την επίθεση του κατά της Σοβιετικής Ένωσης, γεγονός που θα έχει ανυπολόγιστες συνέπειες στην πορεία της εξέλιξης του πολέμου.
● Στις 6 Απριλίου 1941 η Γερμανία επιτίθεται κατά της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας.
● Στις 23 Απριλίου 1941 ο στρατιωτικός διοικητής των ελληνικών δυνάμεων Τσολάκογλου, υπογράφει στη Θεσσαλονίκη το οριστικό πρωτόκολλο συνθηκολόγησης με του Γερμανούς ενώ ο Γεώργιος Β' και η κυβέρνηση του φεύγουν για την Κρήτη.
● Στις 27 Απριλίου 1941, η Αθήνα παραδίνεται στους Γερμανούς, o γερμανικός στρατός εισβάλλει στην Κρήτη (20 Μαϊου 1941) και μετά από δέκα μέρες ολοκληρώνει την κατάκτηση της (29 Μαΐου 1941).
Για την Ελλάδα αρχίζει μια 4χρονη περίοδος τριπλής κατοχής (Γερμανία, Ιταλία, Βουλγαρία) που στη διάρκεια της ο ελληνικός λαός εγκαταλειμμένος από την αστική πολιτική ηγεσία (ο Γεώργιος Β' και οι επιτελείς του έχουν ήδη διαφύγει στην Αίγυπτο από τις 23 Μαΐου 1941), θα αναπτύξει ένα από τα ισχυρότερα και μαζικότερα κινήματα αντίστασης στην κατεχόμενη Ευρώπη.
● Στις 30 Μαΐου 1941, κι ενώ όλα φαίνονταν να είχαν χαθεί, δύο νεαροί φοιτητές, ο Μανώλης Γλέζος και ο Απόστολος Σάντας, κατεβάζουν την χιτλερική σημαία από την Ακρόπολη, σημαδεύοντας έτσι την έναρξη της αντίστασης κατά των δυνάμεων της κατοχής.
Γρήγορα, το αυθόρμητο αντιστασιακό κίνημα του ελληνικού λαού βρίσκει την έκφραση του στις αντιστασισιακές οργανώσεις που ιδρύονται στην κατεχόμενη Ελλάδα από διάφορους πολιτικούς και στρατιωτικούς παράγοντες. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν:
1. Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ), που ιδρύεται στις 28 Σεπτεμβρίου 1941 από το Κουμμουνιστικό κόμμα, το Σοσιαλιστικό κόμμα, την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας και το Αγροτικό κόμμα.
2. Ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ), που ιδρύεται το Σεπτέμβριο του 1941 από διάφορους πολιτικούς και στρατιωτικούς παράγοντες με επικεφαλής το Ναπολέοντα Ζέρβα.
3. Η Εθνική και Κοινωνική Αλλαγή (ΕΚΚΑ), που ιδρύεται το φθινόπωρο του 1942 με επικεφαλής το συνταγματάρχη Ψαρρό και πολιτικό καθοδηγητή τον Γ. Καρτάλη.
4. Οι διάφορες μικρότερες αντάρτικες ομάδες και οι μυστικές οργανώσεις που σκοπεύουν στη συλλογή πληροφοριών και τη διενέργεια κατασκοπείας και σαμποτάζ. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν οι οργανώσεις
Προμηθέας Ι (με επικεφαλής το συνταγματάρχη Ευρ. Μπακιρτζή),
Προμηθέας ΙΙ (Κουτσογιαννόπουλος, Καλλιανέσης κ.α.),
Ελληνική Πατριωτική Εταιρεία (με αρχηγό τον υπολοχαγό Ρήγα Ρηγόπουλο),
το δίκτυο του Γιάννη Πελτέκη,η ομάδα της Λέλας Καραγιάννη, κ.α.
● Το 1944 συμμετέχουν στο ΕΑΜ 1.5 εκατομμύριο άτομα.
Το στρατιωτικό τμήμα του ΕΑΜ, ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ), διαθέτει 50.000 τακτικούς και 70.000 εφεδρικούς μαχητές.
Το τμήμα νέων του ΕΑΜ, η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) έχει 500.000 μέλη.
● Ο ΕΔΕΣ διαθέτει 12.000 μαχητές και η ΕΚΚΑ, το σύνταγμα 5/42.
● Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, στην Αντίσταση κατά των δυνάμεων κατοχής στα χρόνια 1941-1944 συμμετείχαν άμεσα ή έμμεσα τα 3/4 των ενηλίκων και της νεολαίας.
Αποτέλεσμα αυτής της πρωτοφανούς προσπάθειας του λαού, εκδηλώνεται στην Ελλάδα ένα μοναδικό για κατεχόμενη χώρα φαινόμενο: Η παράλληλη και ταυτόχρονη ύπαρξη δύο μορφών εξουσίας.
● Απ' τη μια μεριά, το καθεστώς των δυνάμεων κατοχής με τις διορισμένες κυβερνήσεις των «κουίσλιγκς» (Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλος, Ράλλης) και
● από την άλλη το καθεστώς των αντιστασιακών δυνάμεων που επιβάλλεται σε όλη την έκταση του εδάφους που ελέγχεται απ' αυτές.
Ειδικά στις περιοχές που ελέγχονται από το ΕΑΜ ιδρύονται φορείς λαϊκής εξουσίας και από τις 10 Μαρτίου 1944, η εξουσία περνάει στην Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), που αναδεικνύεται με εκλογές κάτω από καθεστώς παρανομίας - μοναδικό φαινόμενο σε κατεχόμενη χώρα. Η ΠΕΕΑ αρχικά προεδρεύεται αρχικά από το συνταγματάρχη Ευρ. Μπακιρτζή και στη συνέχεια από το σοσιαλιστή συνταγματολόγο Αλέξανδρο Σβώλο.
Η αύξηση της επιρροής του ΕΑΜ προκαλεί τις ανησυχίες του αγγλικού παράγοντα, αναφορικά με το μεταπολεμικό προσανατολισμό της χώρας. Οι Βρετανοί θα εκμεταλλευτεί στο έπακρο την ανωριμότητα της ηγεσίας του ΚΚΕ και τις έριδες μεταξύ των αντάρτικων οργανώσεων (που πολλές φορές φτάνουν μέχρι την ένοπλη σύγκρουση) και αφού εξασφαλίσουν την ανοχή της ΕΣΣΔ και τη συγκατάθεση των ΗΠΑ, θα σπρώξουν το ΕΑΜ με μια σωρεία συμβιβασμών με τελική κατάληξη την καταστροφή του.
Τρεις είναι οι μεγάλοι σταθμοί στην πορεία των συμβιβασμών του ΕΑΜ με τον αγγλικό παράγοντα, ο οποίος ως κύριο πολιτικό μοχλό του χρησιμοποιεί τον Γεώργιο Β' και τις διορισμένες κυβερνήσεις του εξωτερικού (Ε. Τσουδερού, Σοφ. Βενιζέλο και Γ. Παπανδρέου, διαδοχικά, μεταξύ των ετών 1941 και 1944).
1. Η υπογραφή του «Χάρτη του Λιβάνου» στις 20 Μαΐου 1944. Αποτελεί την πρώτη σημαντική πολιτική ήττα του ΕΑΜ, που ελέγχεται από το ΚΚΕ. Η αποδοχή των όρων της «συμφωνίας του Λιβάνου» από τους αντιπροσώπους του ΕΑΜ, ύστερα από πολλές υπαναχωρήσεις, έγινε δυνατή μετά την καταστολή της εξέγερσης των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων Μ. Ανατολής (Απρίλιος 1944), που στόχευε στη δημιουργία κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητας με βάση της προτάσεις της ΠΕΕΑ.
2. Η υπογραφή της «Συμφωνίας της Καζέρτας» στις 26 Σεπτεμβρίου 1944. Είναι η δεύτερη, πολιτικο-στρατιωτική, ήττα του ΕΑΜ, που βάζει όλες τις δυνάμεις αντιστάσεως κάτω από τις διαταγές του Άγγλου στρατηγού Σκόμπι.
3. Η υπογραφή της «Συμφωνίας της Βάρκιζας» στις 12 Φεβρουαρίου 1945 (μετά την τραγωδία των «Δεκεμβριανών» τον Δεκέμβριο 1944). Είναι ο τρίτος και τελευταίος σταθμός των συμβιβασμών του ΕΑΜ και του ΚΚΕ.
Στα 4 χρόνια Κατοχής η Ελλάδα έχασε:
● το 5,6% του πληθυσμού της (σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία) ή το 18% του πληθυσμού της ή 410.000 άτομα (σύμφωνα με ανεπίσημους υπολογισμούς) και
● το 30% του εθνικού της πλούτου (η αξία των καταστροφών που προκλήθηκαν από τους κατακτητές ανέρχεται σε 8.22 δις δολάρια).
Στην ίδια περίοδο, 300.000 άνδρες των δυνάμεων κατοχής απασχολούνταν σε ελληνικό έδαφος.
3. Δεκεμβριανά και Συμφωνία της Βάρκιζας (1944-1945)
Μετά την ολοκλήρωση του διακανονισμού των «ζωνών επιρροής» των νικητριών δυνάμεων (που ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1943 και ολοκληρώθηκε στις 10 Οκτωβρίου 1944 στη Μόσχα κατά τη συνάντηση Τσόρτσιλ και Στάλιν), το Δεκέμβριο 1944, οι Άγγλοι οργανώνουν την ολοκληρωτική συντριβή του ΕΑΜ και της Ελληνικής Αριστεράς, με τη συγκατάθεση των Αμερικανών και τη συγκατάθεση-ανοχή των Ρώσων.
● Στις 4 Δεκεμβρίου 1944, με αφορμή την άρνηση του ΕΑΜ να προσχωρήσει στη μονόπλευρη διάλυση του αντάρτικου στρατού του, ο στρατηγός Σκόμπι δημοσιεύει μια διαταγή για αποστράτευση των αντάρτικων δυνάμεων. Το ΕΑΜ αντιμετώπισε αυτή των ενέργεια με την οργάνωση παλλαϊκής συγκέντρωσης στην πλατεία Συντάγματος (3 Δεκεμβρίου 1944), ενάντια στην οποία άνοιξαν πυρ ομάδες χωροφυλακής και διάφορων φασιστικών στοιχείων.
Οι 24 νεκροί διαδηλωτές ανοίγουν την αυλαία των πολύνεκρων συγκρούσεων στις οποίες παίρνουν μέρος από τη μια μεριά στρατιωτικά τμήματα του ΕΛΑΣ και από την άλλη οι αγγλικές στρατιωτικές δυνάμεις, η ορεινή ταξιαρχία και οι διάφορες μικρο-ομάδες που στη διάρκεια της κατοχής συνεργάζονταν με τους κατακτητές (όπως η οργάνωση «Χ» του Γεώργιου Γρίβα κ.α.).
● Η σοβαρότητα των συγκρούσεων είναι τέτοια, ώστε φτάνει στην Αθήνα, ο ίδιος ο Τσόρτσιλ, για να χειριστεί προσωπικά το ζήτημα που θα μείνει ανοιχτό μέχρι την υπογραφή της «Συμφωνίας της Βάρκιζας» (12 Φεβρουαρίου 1945) μια μόλις μέρα μετά την αναγγελία της «Συμφωνίας της Γιάλτας».
● Με βάση τους όρους που αποδέχτηκαν οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ διαλύεται, παραδίνοντας τον οπλισμό του, χωρίς να διασφαλιστεί η παραμικρότερη πολιτική ή νομική εγγύηση για τις μάζες των αγωνιστών που τον αποτέλεσαν ενώ διασφαλίζονται όλες οι σχετικές εγγυήσεις για το σύνολο των καθοδηγητικών του παραγόντων. Το ΕΑΜ αποκλείεται από την κυβέρνηση, και τα επίμαχα ζητήματα του δημοψηφίσματος και των βουλευτικών εκλογών παραπέμπονται στις «ελληνικές καλένδες».
Επικεφαλής του κράτους βρίσκεται ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, ο οποίος ασκεί καθήκοντα αντιβασιλιά (από τις 31 Δεκεμβρίου 1944 μέχρι τις 1 Σεπτεμβρίου που διενεργείται δημοψήφισμα για την επάνοδο του Γεωργίου Β’). Στο διάστημα αυτό, ο Δαμασκηνός, μετά την απομάκρυνση του Γ. Παπανδρέου (στις 2 Ιανουαρίου 1945) και του διαδόχου του Ν. Πλαστήρα (στις 7 Απριλίου 1945), αναθέτει την πρωθυπουργία στον Π. Βούλγαρη (8 Απριλίου 1945).
4. Από τη Βάρκιζα στον Εμφύλιο Πόλεμο (1945-1946)
Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας αλλάζει ο συσχετισμός των δυνάμεων στο εσωτερικό της χώρας, σ' όλη την έκταση της οποίας απλώνεται η Λευκή Τρομοκρατία που αποβλέπει στην ισχυροποίηση του στάτους κβο που προέκυψε από τη συμφωνία αυτή. «Η εγκαθιδρυθείσα μετά το κίνημα το Δεκεμβρίου, σε ολόκληρη την χώρα, τρομοκρατία της άκρας δεξιάς επεκτείνεται καθημερινώς, έχει δε προσλάβει ήδη έκταση και βιαιότητα καθιστώσα αφόρητη τη ζωή των μη βασιλόφρονων οπλιτών...», δηλώνουν στις 5 Ιουνίου 1945, οι αρχηγοί των βενιζολογενών κομμάτων Σοφούλης, Καφαντάρης, Τσουδερός και Πλαστήρας.
Η Αγγλία, από το Δεκέμβριο του 1944 και μετά έχει στη διάθεση της σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις (οι οποίες μέχρι τότε ήταν απασχολημένες σε πολεμικές επιχειρήσεις κατά το Άξονα) και προετοιμάζει μεθοδικά την ολοκληρωτική συντριβή της αριστεράς, η οποία αποτελεί τη μοναδική δύναμη που είναι ικανή να αμφισβητήσει την αγγλική κυριαρχική παρουσία στον ελληνικό χώρο. Παράλληλα καθοδηγεί την προσπάθεια αναδιοργάνωσης του αποδιοργανωμένου τακτικού στρατού, ο οποίος το 1946 θα διαθέτει 100.000 καλά εξοπλισμένους άντρες.
Η «λευκή τρομοκρατία» που καλύπτει όλη την επικράτεια (και η οποία μόνο μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 1946 θα έχει ως συνέπεια τη δολοφονία 2.000 ατόμων για πολιτικούς λόγους), φέρνει το αποτέλεσμα που επιδιώκουν οι Άγγλοι: Το ΚΚΕ, δευτερώνοντας το σφάλμα της Βάρκιζας, θα απαντήσει στην πρόκληση. Ο εμφύλιος πόλεμος αρχίζει.
Στα μεσοδιαστήματα της «λευκής τρομοκρατίας» σχηματίζονται 7 κυβερνήσεις με επικεφαλής τους Π. Βούλγαρη, αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, Π. Κανελλόπουλο και Θ. Σοφούλη.
● Στις 31 Μαρτίου 1946, η τελευταία απ' αυτές τις κυβερνήσεις προχωράει στη διοργάνωση των πρώτων μεταπολεμικών βουλευτικών εκλογών.
Η δεξιά είναι συσπειρωμένη γύρω από το «Λαϊκό Κόμμα» (Παναγής Τσαλδάρης)
Το παλιό «Κόμμα Φιλελευθέρων» είναι διασπασμένο σε έξι ομάδες, από τις οποίες άλλες απέχουν (μαζί με το ΚΚΕ και τις λοιπές πολιτικές ομάδες) και άλλες συμμετέχουν στις εκλογές.
Η εθνικιστική συμμαχία κερδίζει 206 από τις 354 έδρες της βουλής, συγκεντρώνοντας 611.000 ψήφους (σε σύνολο 7.232.543 κατοίκων!!!). Ο Παν. Τσαλδάρης αναλαμβάνει την πρωθυπουργία και οργανώνει δημοψήφισμα για το καθεστωτικό ζήτημα (Σεπτέμβριος 1946) που διεξάγεται κάτω από ανώμαλες συνθήκες, δίνει 1.136.000 ψήφους υπέρ και 524.000 ψήφους κατά της μοναρχίας.
Αυτή την περίοδο, το ΚΚΕ, με την καθοδήγηση του Νίκου Ζαχαριάδη, ακολουθεί μία αλλοπρόσαλλη και αντιφατική τακτική, που συμβάλλει στην ενίσχυση των αντιπάλων του:
● Από τη μια μεριά απέχει από τις εκλογές του Μαρτίου του 1946, και
● από την άλλη συμμετέχει στο δημοψήφισμα του Σεπτεμβρίου 1946, νομιμοποιώντας έτσι το αποτέλεσμά του.
● Από τη μια μεριά αυτοαφοπλίζεται παραδίνοντας τα όπλα που είχε στον έλεγχό του (Συμφωνία της Βάρκιζας - κατά την οποία ο Ζαχαριάδης δεν είχε επιστρέψει ακόμα στην Ελλάδα) και
● από την άλλη αφήνεται να οδηγηθεί σε ένοπλη αναμέτρηση με την κρατική εξουσία και τον ξένο παράγοντα (υπό την καθοδοδήγηση του Ζαχαριάδη).
● Στις 31 Μαρτίου 1946, ομάδες ανταρτών που σχηματίσθηκαν από άτομα που αναγκάστηκαν να βγουν στο βουνό με αφορμή τη «λευκή τρομοκρατία», χτυπούν το σταθμό Χωροφυλακής του Λιτόχωρου, για να ενισχύσουν τον οπλισμό τους. Μ' αυτή την ενέργεια σηκώνεται η αυλαία του εμφύλιου πολέμου, που για τρία ολόκληρα χρόνια θα ταλανίσει την χώρα.
5. Ο εμφύλιος πόλεμος (1946-1949)
Μέχρι τις αρχές του 1947, τα αντάρτικα τμήματα που καθοδηγούνται από το ΚΚΕ, σημειώνουν σειρά στρατιωτικών επιτυχιών που αναγκάζουν το Γεώργιο Β' και την κυβέρνηση του να απευθύνουν εκκλήσεις για βοήθεια στην αγγλική κυβέρνηση. Η απάντηση είναι απροσδόκητη: «Η Αγγλία αδυνατεί να συνεχίσει τη στρατιωτική και πολιτική υποστήριξη της ελληνικής κυβερνήσεως» και προσδιορίζει το χρόνο διακοπής αυτής της βοήθειας.
Λίγο πριν από τη διακοπή της αγγλικής «βοήθειας», ανακοινώνεται το «Δόγμα Τρούμαν» (12 Μαρτίου 1947) για την «ανάσχεση του κομμουνισμού»: οι ΗΠΑ διαδέχονται την Αγγλία στη θέση του «πολιτικού και οικονομικού κηδεμόνα» της Ελλάδας, και, ρίχνοντας το βάρος τους στη ζυγαριά της εμφύλιας σύρραξης, ανατρέπουν το συσχετισμό δυνάμεων σε βάρος των κομμουνιστών. Η αστική τάξη συσπειρωμένη κάτω από την αμερικάνικη καθοδήγηση, διεξάγει ενωμένη τον αγώνα κατά των δυνάμεων που καθοδηγεί το ΚΚΕ.
Η συσπείρωση αυτή υλοποιείται στο πολιτικό επίπεδο: Από τον Απρίλιο του 1946 μέχρι τον Οκτώβριο του 1949, όλες οι κυβερνήσεις είναι ή της δεξιάς με υποστήριξη του κέντρου ή του κέντρου με υποστήριξη της δεξιάς. Το μπλοκ αυτό θα αποδοθεί στη μέγιστη επιθετική προσπάθεια εναντίον των δυνάμεων υπό το ΚΚΕ, από τις 4 κυβερνήσεις που σχηματίζονται διαδοχικά υπό τον κεντρώο πολιτικό ηγέτη Θεμ. Σοφούλη, μεταξύ Σεπτεμβρίου 1947 και Ιουνίου 1949.
Τον Αύγουστο του 1949, ο εμφύλιος πόλεμος θα λήξει με την ολοκληρωτική συντριβή της κομμουνιστικής «αριστεράς» στο στρατιωτικό πεδίο, με τις νίκες του τακτικού στρατού στο Βίτσι και το Γράμμο.
Στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου συντελέστηκαν πολλές βασικές αλλαγές στα δύο αλληλοσυγκρουόμενα στρατόπεδα.
● Το στρατόπεδο των υπέρμαχων της «κρατικής νομιμότητας», δέχεται ένα πλήγμα με το θάνατο του Γεωργίου Β’ (1 Απριλίου 1947), τον οποίο διαδέχεται στο θρόνο ο Παύλος Α, σύζυγος της Φρειδερίκης, εγγονής του Κάιζερ και πρώην μέλους της ναζιστικής νεολαίας.
● Το στρατόπεδο του ΚΚΕ οργανώνει τον «Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας» (ΔΣΕ) με επικεφαλής τον Μάρκο Βαφειάδη, διακηρύσσοντας την απόφασή του να πολεμήσει «μέχρι εσχάτων» (8 Οκτωβρίου 1947) με αποτέλεσμα να τεθεί εκτός νόμου τόσο το ΚΚΕ όσο και το ΕΑΜ (Δεκέμβριος 1947).
Στην κυβερνητική απόφαση με την οποία τίθεται στην παρανομία το ΚΚΕ και το ΕΑΜ, το ΚΚΕ απαντάει με το σχηματισμό της «Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης» (24 Δεκεμβρίου 1947) που αρχικά προεδρεύεται από το Μάρκο Βαφειάδη και στη συνέχεια (μετά τη σύγκρουση Βαφειάδη-Ζαχαριάδη) από το Δημήτρη (Μήτσο) Παρτσαλίδη.
▪ Οι διαμάχες στο εσωτερικό του ΚΚΕ (κορυφαία στιγμή της εκδήλωσης των οποίων αποτελεί η σύγκρουση Ζαχαριάδη - Βαφειάδη για τον τρόπο διεξαγωγής και το είδος των στρατιωτικών επιχειρήσεων απ' τη μεριά των κομμουνιστών - ανταρτοπόλεμος ή τακτική κατά μέτωπο σύγγρουση;),
▪ οι αντιθέσεις στο εσωτερικό του κομμουνιστικού μπλοκ που εκδηλώνονται με τη σύγκρουση Στάλιν - Τίτο, με αποτέλεσμα την αποπομπή της Γιουγκοσλαβίας απ' την Κομινφόρμ και την καταγγελία του Τίτο ως «πράκτορα των ιμπεριαλιστών»,
▪ η καθοριστικής σημασίας αμερικάνικη παρουσία στον ελληνικό χώρο,
▪ ορισμένες συγκυριακές επιτυχίες των κυβερνητικών δυνάμεων κατά του ΔΣΕ, και τέλος
▪ τα απειράριθμα πολιτικά και στρατιωτικά σφάλματα της ηγεσίας του ΚΚΕ (αποδεικτικά στοιχεία ενός πρωτοφανούς πολιτικοστρατιωτικού κρετινισμού)
δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για τη δράση των κυβερνητικών δυνάμεων που περνούν στην αντεπίθεση.
Έτσι, τον Ιούλιο του 1949, με το κλείσιμο των γιουγκοσλαβικών συνόρων στους αντάρτες του ΔΣΕ, προαναγγέλλεται το τέλος της εμφύλιας περιπέτειας, που θα λήξει τον Αύγουστο του 1949 στο Γράμμο και το Βίτσι, με τη νίκη των κυβερνητικών δυνάμεων και τον αποδεκατισμό του ΔΣΕ. Όσοι από τους άνδρες του γλιτώνουν από το θάνατο και την αιχμαλωσία, καταφεύγουν στις γειτονικές χώρες. Ο εμφύλιος σπαραγμός έχει λήξει.
6. Συνοπτικός απολογισμός του εμφύλιου πολέμου
▪ Ο αριθμός των νεκρών του εμφυλίου πολέμου έφτασε τους 48.500 (40.000 αντάρτες και 8.500 του κυβερνητικού στρατού (σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία) ή σε 158.000 νεκρούς (σύμφωνα με ανεπίσημους υπολογισμούς).
▪ Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έμειναν άστεγοι.
▪ Οι υλικές καταστροφές έφτασαν στο ύψος αυτών του 1944.
▪ 80-100.000 άτομα πήραν το δρόμο της προσφυγιάς (και σταδιακά αφομοιώθηκαν από τον πληθυσμό διάφορων ανατολικών χωρών στις οποίες κατέφυγαν). Η μεγαλύτερη παροικία Ελλήνων προσφύγων μετά τον εμφύλιο πόλεμο δημιουργήθηκε στην Τασκένδη της κεντρικής Ασίας.
Σ' αυτά θα πρέπει να προστεθούν και οι περίπου 200.000 άνθρωποι στο εσωτερικό της χώρας, οι οποίοι υπέστησαν τις συνέπειες της στρατιωτικής συντριβής της άκρας αριστεράς, με τον εγκλεισμό τους στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως της Μακρονήσου, της Γιούρας, κ.α., προκειμένου να υποστούν μια με εξοντωτικές μεθόδους «ιδεολογική αναμόρφωση» καθώς και οι 21.000 άντρες και γυναίκες που θα κλειστούν στις φυλακές.
Η συντριβή της άκρας αριστεράς παγίωσε τον πολιτικό προσανατολισμό της Ελλάδας από το 1949 και μετά, ο οποίος στο εξωτερικό εκφράστηκε με την ένταξη της Ελλάδας στο πλέγμα προστασίας των αμερικανικών συμφερόντων και στο εσωτερικό με την οικοδόμηση του μετεμφυλιακού «κράτους του ζόφου» και την αποτροπή κάθε προοπτικής δημοκρατικών αλλαγών, στο όνομα του «κομμουνιστικού κινδύνου».
